Bütçe, belirli bir dönemdeki gelir ve gider tahminleri ile bunların uygulanmasına ilişkin hususları gösteren ve usulüne uygun olarak yürürlüğe konulan belgedir.

Bütçe hakkının bir gereği olarak ulusal düzeyde bütçeler Parlamentonun onayından geçer ve Kanun şeklinde yayımlanır. Nitekim 2020 yılı Merkezi Yönetim Bütçesi de 31.12.2019 tarihli mükerrer Resmi Gazetede 7197 sayılı Kanun olarak yayımlandı. Peki, 2020 Bütçesinde bizi neler bekliyor?

2020 yılı bütçesine şöyle bir göz attığımızda karşımıza çıkan ilk veri toplam vergi geliri  tahmini oluyor. 2020 yılında vergi gelirlerinden beklentinin yaklaşık 912,5 milyar lira olduğunu görmekteyiz. 2020 yılında toplam bütçenin %85’inin vergi gelirlerinde oluşacağı öngörülmüş.

Vergi gelirlerinin alt kırılımlarına baktığımız zaman tablo yine vatandaşın harcama esnasında ödeyeceği dolaylı vergilere dayanmış bir şekilde karşımıza çıkmakta;

2020 yılında beklenen 912,5 milyar liralık vergi gelirinin;

– 187,5 milyar lirası Gelir Vergisinden bu tutarında yaklaşık olarak 110 milyar lirası daha maaşı eline geçmeden kaynağında vergilendirilen ücretlilerden yani bordrolulardan elde edilecektir. Beyana dayana gelir vergisi ise 10,5 milyar lira ile gelir vergisinin sadece %5’i civarında olacaktır. Kira geliri, menkul sermaye iradı vb gelirler dikkate alındığında beyana dayanan gelir vergisinin %2’ler civarında kalması muhtemeldir.

-Şu an itibariyle sayısı yaklaşık 848.904 olan Kurumlar Vergisi mükelleflerinden elde edilmesi beklenen gelirin 99 milyar lira ile toplam vergi gelirinin %10,5’ine denk geldiğini belirtmekte yarar bulunmaktadır. Yani 850 bine yakın kurum 99 milyar lira vergi ödeyecek iken sadece maaşı kaynağında kesilen ücretliler yaklaşık 142 milyar lira vergi ödeyerek işçi patrondan yine fazla vergi ödemiş olacaktır.

-Dahilde ve ithalde alınacak toplam KDV beklentisi 325,5 milyar lira ile en yüksek vergi kalemi olmaktadır. Neredeyse sadece KDV geliri toplam vergi gelirinin %35’ini oluşturmaktadır.

-ÖTV’de de durum farklı olmamakla beraber 2020 yılında ÖTV’den de 176,1 milyar lira gelir hedeflenmektedir. Önceki yıllara nazaran ÖTV’deki düşüşün temel nedenleri arasında, eşel mobil sistemini ve motorlu araç satışlarındaki azalmayı gösterebiliriz. Ayrıca toplam 176,1 milyar liralık ÖTV gelirinin sadece 82 milyar lirası alkol ve tütün ürünlerinden elde edilecek ÖTV geliri olacaktır. Anlaşılan bu yıl da tiryakilere çok iş düşecek.

• Banka Sigorta Muamele Vergisinden 25 milyar lira,
• Damga Vergisinden 21,8 milyar lira,
• Şans Oyunlarından 1,8 milyar lira,
• Özel İletişim Vergisinden 4,1 milyar lira ve
• Gümrük Vergilerinden yaklaşık olarak 21,4 milyar lira

gelir beklenmektedir.

-Servet vergileri olarak da nitelendirilen vergilerden biri olan Motorlu Taşıtlar Vergisinden 17,5 milyar lira, Veraset ve İntikal Vergisinden ise 1,4 milyar lira gelir hedeflenmektedir.

-Harçlardan hedeflenen gelir ise yaklaşık 30,2 milyar liradır.

2020 Yılı Bütçesinin ortaya koyduğu tablo, 2020 yılında da gerçek vergi rekortmeninin yine vatandaş olacağıdır. 2019 yılında devamlı suretle dile getirilen çok kazanandan çok az kazanandan az vergi toplamanın hayal olduğu, tabloya bakıldığında gayet açık ve net olarak görülmektedir. Toplam vergi gelirlerimizin %67’si yine dolaylı vergilerden hatta toplam vergi gelirlerimizin %56’sı ise sadece ÖTV ve KDV’den elde edilecektir.

Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Başkanlığının verilerine göre 2019 yılında toplam vergi geliri yaklaşık 778,5 milyar lira olarak gerçekleşmiştir. Yani 2020 yılında toplam vergi gelirlerinde artış tahmini, bir önceki yıl gerçekleşmesinin yaklaşık olarak %17,2’si oranında daha yüksek olacak şekilde öngörülmüştür.

Motorlu Taşıtlar Vergisinde 2020 yılına uygulanacak artış oranı %12 olarak belirlenmiş olsa da aynı vergiden gelir beklentisi 2019 yılına göre %22 arttırılarak hedeflenmiştir. Bu da yeni araç sayısı ve matraha dayalı motorlu taşıtlar vergisi uygulamasının bir sonucu olarak yorumlanabilir.

Harç gelirlerinde de enteresan bir durum ortaya çıkmaktadır. 2019 yılında toplam harç geliri 22,5 milyar lira iken 2020 yılında hedeflenen gelir yaklaşık 30,2 milyar liradır. Bu da yaklaşık %34,3’lük bir artış demektir. Her ne kadar 2020 yılı için harçlara yeniden değerleme oranı kadar %22,58 zam yapmış olsak da gelir beklentimiz bunun %12’si daha fazla olacaktır. Bunda geçen yıl tapu harçlarının %4 yerine %3 olarak uygulanmış olması önemli bir etken. Söz konusu indirimli uygulama 31.12.2019 tarihinde son buldu.

2020 yılı aynı zamanda bir nevi ceza yılı da olacak gibi görünmektedir. Çünkü 2020 yılında tüm para cezalarından hedeflenen gelir yaklaşık 13,7 milyar liradır.

Ayrıca 2020 yılında vergi harcamaları adı altında (muafiyet, indirim, istisna ve diğer yollarla vazgeçilen vergiler) toplam 195,6 milyar liralık bir gelirden devlet vazgeçileceği öngörülmektedir. Bu tutar toplam vergi gelirlerinin yaklaşık %21,5’ine denk gelmektedir.

Vergi harcamalarının fonksiyonel sınıflandırması bize bazı ipuçları vermektedir. Örneğin gelir vergisindeki 76,9 milyar liralık vergi harcamasının yaklaşık %70’lik kısmının sadece AGİ uygulamasından kaynaklandığı ve bu uygulamanın da gelir adaletsizliğini önleyecek bir uygulama olmasından uzak olduğu aşikardır. Ülkemizdeki vergi harcamalarının niteliği daha çok işgücü piyasasının geliştirilmesi, istihdamın artırılması, işverenlerin yatırımlarının desteklenmesi olarak karşımıza çıkmaktadır. Oysaki eğitim, kültür, spor, sağlık gibi alanlarda vergi harcaması yok denecek kadar azdır. Ayrıca vergi harcamaları mali sistemin bir parçası olarak mali saydamlık ilkesi gereğince şeffaf olmalıdır. Bu harcamalar kamuoyu ile açıkça paylaşılmalıdır. Netice itibariyle vergi harcamaları aynı zamanda belli kişilere, gruplara, firmalara hususi vergisel kolaylıklar sağlayacağından imtiyazlı bir grupta yaratması muhtemeldir. Türk Vergi Sisteminde yaklaşık 170 adet vergi harcama başlığı bulunmaktadır. Bu kadar çok vergi harcaması belli bir imtiyazlı grup yaratırken aynı zamanda vergi tabanını daraltmakta ve vergi matrahını aşındırarak vergi erozyonu sebebiyle toplam vergi gelirlerini de azaltmaktadır.

2019 yılında Merkez Bankası, İmar Barışı, Bedelli Askerlik gibi pek çok destekleyici unsura rağmen ciddi bir bütçe açığı ile karşı karşıya kaldık. Yazımız tarihi itibariyle yayımlanan veriler kapsamında 2019 ilk 11 ayına ilişkin bütçe dengesi aşağıdaki gibidir:

12 ay için öngörülen bütçe açığının %15 üzerindeyiz. 12 Aylık sonuçlara bakmak gerek.

2020 yılı bütçesinde bütçe gelir dengesinin daha da bozulacağı anlaşılıyor. 2020 yılı Merkezi Yönetim Bütçe Kanununun birinci maddesine göre;

a) (I) sayılı cetvelde yer alan genel bütçe kapsamındaki kamu idarelerine 1.082.021.197.000 Türk lirası ödenek verilmiştir.

Kanunun ikinci maddesine göre ise;

a) (I) sayılı cetvelde yer alan genel bütçenin gelirleri 941.944.001.000 Türk lirası olarak tahmin edilmiştir.

Bütçe ödenek rakamı ile bütçe gelir tahmini arasındaki fark (1.082.021.197.000-941.944.001.000=140.077.196.000) TL olmaktadır. Yani önümüzdeki yıl bütçenin gider ve gelirleri arasındaki makasın daha da açılacağı anlaşılmaktadır. Dolayısıyla mali disiplini unutun. Bu açığı kapatmak için kamuda tasarrufa mı gidilecek, yoksa yeni vergi kalemleri veya artışları mı gündeme gelecek, kamu bankalarının görev zararları artarak mı devam edecek göreceğiz. Bizim düşüncemiz kamuda tasarruf olmadan vergi yükü azalmaz.

Sonuç olarak, 2020 Yılı Merkezi Yönetim Bütçesi gelecek için pek de farklı şeyler söylemiyor. Vergiler artacak, vergi sisteminde vergilerin üçte ikisi dolaylı vergilerden alınacak; ücretli ve dar gelirli vergi rekortmeni (!) olmaya, birileri ise vergiyi tabana yaymaya devam edecek.

Biz ise, vergi adaletini, mali sistemde şeffaflığı, hesap verebilirliği, beyannameli mükellefiyeti, asgari ücretten vergi almanın izahının bulunmadığını, vergi kanunlarının torbadan çıkmaması gerektiğini, dolaylı-dolaysız vergi arasındaki farkı, ekonomik etkileri hesaplanmadan, düzenleyici etki analizi yapılmadan çıkarılan vergi düzenlemelerinin doğurduğu abuk subukluğu, verginin tavana gelirin tabana yayılması gereğini dillendirip duracağız. Ülkede gerçek demokrasi için, “Oyunuzun da verginizin de peşine düşün.” diye haykıracağız.

Herkes kendine düşeni, yakışanı yapacak. Ne diyelim, herkese kolay gelsin. 

08.01.2020

Dr. Ozan BİNGÖL

Başkent Üniversitesi Öğr. Gör.

NOT: Tüm hakları yazarına aittir. Yazar adı ve vergiyedair.com sitesindeki aktif linki belirtilerek kısmi alıntı yapılabilir. Yazardan izin alınmaksızın aynen yayımlanamaz veya farklı şekillerde kullanılamaz.  Aksi davranışlar için gerekli hukuki süreç başlatılır.