TRT Üç Yılın Faaliyet Raporunu Bir Günde Yayımladı.
TRT 2016 Yılı Raporunun yayımından sonra uzun süre faaliyet raporu yayımlamadı. Bunun üzerine defalarca TRT’nin ödediğimiz bandrol ücretleri ve elektrik faturalarından alınan elektrik payları ile finanse edildiğini, bu yüzden hesap verme sorumluluğu kapsamında ne kadar gelir ettiği, bu gelirleri nerelere harcadığını faaliyet raporları kamuoyunun bilgisine sunması gerektiğini belittik.
2021 yılının Ocak ayına kadar TRT’den bu konuda bir tepki alamadık. Ocak 2021 tarihinde ise bir ilk ile karşılaştık. Her yıl yayımlanması gereken Faaliyet Raporu adı altında 2017, 2018 ve 2019 yıllarına ilişkin görsel materyalin üç yılı birden yayımlanıverdi. Bizim için sürpriz oldu. Ama raporları inceleyince hayal kırıklığına uğradık.
Burada “Faaliyet Raporu adı altında” ibaresini kullanmam garipsenebilir. Ancak, söz konusu Faaliyet Raporlarına baktığımda bende uyandırdığı izlenim bu. Beni bu izlenime iten nedenleri aşağıda ayrıntılı bir şekilde açıklayacağım. Sizden de söz konusu materyalleri aşağıda yer vereceğim linklerden doğrudan inceleyip değerlendirmenizi rica edeceğim.
TRT Faaliyet Raporları Neden Önemli?
TRT “Kamu Yayıncılığı” yapmakla görevli bir kuruluştur. Bu görevini hakkıyla yapıp yapmadığının takdiri kamuoyuna aittir.
Türkiye Radyo ve Televizyon Kanununun “Yayın Esasları” başlıklı beşinci maddesine göre TRT’nin “Kamu yayıncılığı” kapsamında aşağıdaki esaslara uyması gerekmektedir:
- Kamu yararını korumak ve kollamak (Md. 5/a),
- Haberlerin toplanması, seçilmesi ve yayınlanmasında tarafsızlık, doğruluk ve çabukluk ilkeleri ile çağdaş habercilik teknik ve metotlarına bağlı olmak (Md. 5/k),
- Kamuoyunun sağlıklı ve serbestçe oluşabilmesi için kamuoyunu ilgilendirecek konularda yeterli yayın yapmak; tek yönlü, taraf tutan yayın yapmamak ve bir siyasi partinin, grubun, çıkar çevresinin, inanç veya düşüncenin menfaatlerine alet olmamak (Md. 5/m).
Kamu yayıncılığı yapmak görevi verilen kurumun finansal bağımsızlığı önem taşır. Bu kapsamda dünya örneklerinde olduğu gibi TRT’ye de bazı kamusal kaynaklar, sürekli gelirler aktarılmaktadır.
Kamu yayıncılığı yapma görevi ve faaliyetlerinin kamusal kaynaklarla finanse edilmesi TRT’ye önemli bir görev daha yüklemektedir. Bu görev:
- Ne kadar kamusal kaynak kullandığı;
- Bu kaynakların alt kalemlerinin neler olduğu,
- Kaynakları nerelere, hangi projelere harcadığı
Hususlarının kamuoyu ile “Zamanında”, “Ayrıntılı”, “Tam” ve “Doğru” şekilde paylaşılmasıdır. İşte bu görev ve sorumluluğun yerine getirilmesinin en önemli şartı mali kaynak ve kullanımlarının tüm ayrıntıları ile yer aldığı faaliyet raporlarının kamuoyu ile zamanında paylaşılmasıdır.
“TRT Faaliyet Raporlarında” Olanlar, Olmayanlar ve Olması Gerekenler.
TRT’nin üçü birden yayımlanan Faaliyet Raporlarının analizi açısından referans almamız gereken usul ve esaslar nelerdir?Bir faaliyet raporunda olması gerekenler, hazırlama ve usul esasları konusunda rehber olarak dikkate alabileceğimiz en temel metin “Kamu İdarelerince Hazırlanacak Faaliyet Raporları Hakkında Yönetmelik”tir. TRT, “Ben bu Yönetmelik kapsamına girmiyorum.” diye savunmaya geçebilir. Burada Yönetmeliği referans olarak göstermemizdeki temel nokta; bir faaliyet raporunun neleri içermesi gerektiği hususudur. Yönetmelikte biz bunlara dikkat çekiyoruz. Kamu kaynağı kullanan TRT’den de Raporunda yer alması gerekli minimum hususları talep ediyoruz.
Yok, TRT “Özel” bir kuruluş ise; o zaman yıllık 35 milyon TL aktif büyüklüğü, 70 milyon cirosu ve 175 ve üstü çalışanı olan özel sektör kuruluşlarının bile bağımsız denetimden geçmiş finansal tablo hazırlama yükümlülüğüne uymasını bekleriz. Ama TRT kamu kaynakları ile finanse edilen bir kuruluştur ve kamuoyuna zamanında ve tam olarak hesap verme yükümlülüğü bulunmaktadır.
Gelelim, TRT Faaliyet Raporlarında olan ve olması gerekenlerle, ilginç yönlere:
1- Faaliyet raporlarının mali saydamlık ve hesap verme sorumluluğunu sağlayacak şekilde hazırlanması gerekir.
Raporda yer alan mali bilgiler çok sınırlı. Karşılaştırılabilir değildir. Harcama alanları, harcamalardaki değişim ve nedenleri açıklanmamıştır. Dolayısıyla saydamlıktan uzak, hesap verme sorumluluğu dikkate alınmadan hazırlanmış bir doküman söz konusudur. Bu anlamda bir faaliyet raporu niteliğinden uzak bir materyal ile karşı karşıyayız.
2- Faaliyet raporlarında yer alan bilgilerin doğru, güvenilir, önyargısız ve tarafsız olması zorunludur.
Rapordaki bilgilerin, doğru, güvenilir, önyyargısız ve tarafsız olduğuna ilişkin “Üst Yönetici”nin güvence beyanı bulunmamaktadır.
Ayrıca raporun mali bilgiler bölümünde yer alan bilgiler yanıltıcı ve muhasebe tekniği açısından hatalıdır. Örneğin zorunlu olarak ödediğimiz bandrol gelirleri, elektrik payları TRT satış hasılatı arasında sayılmıştır.
Bu husus rapordaki bilgilerin güvenirliliğini zedelemektedir. Bandrol ve elektrik payı faaliyet geliri gibi gösterildiği için yüksek faaliyet karı var gibi gözükmektedir.
2019 yılı Raporuna göre TRT’nin brüt satışı 3,17 milyar TL olarak gözükmektedir. Bu rakama göre TRT aynı yıl 1.37 milyar TL brüt satış karı elde etmiş çok başarılı bir kurumdur. Oysa 3,17 milyarın 1,76 milyarı zorunlu olarak ödediğimiz bandrol ücretleridir. 1,05 milyarı da elektrik faturamızdan kesilen TRT payıdır. Bu iki rakamı brüt satışlardan çıkardığınızda TRT’nin brüt satış karı 1,37 milyar TL kar değil; 1,42 milyar TL zarar olarak ortaya çıkmaktadır. Bu zarar bandrol ve TRT payı şeklindeki kamusal kaynaklarla finanse edilmektedir. Aslında biz her yıl TRT’nin milyarlarca liralık faaliyet zararını vergisel nitelikli ödemelerimiz ile finanse ediyoruz. Dolayısıyla yanıltıcı bir mali tablo sunumu söz konusudur. Bu yönüyle rapor, bir faaliyet raporundan beklediğimiz gerçekçi sunumdan uzaktır.
3- Faaliyet raporları, ilgili tarafların ve kamuoyunun bilgi sahibi olmasını sağlamak üzere açık, anlaşılır ve sade bir dil kullanılarak hazırlanır.
Rapor(!) olarak sunulan 2017, 2018 ve 2019 yıllarına ilişkin elektronik materyalleri TRT’nin web sayfasından indirip incelemeniz imkansız. Mali kısım çok sınırlı ve elektronik formatta mali bilgilere ulaşmak özel bir gayret gerektiriyor. Kötü niyetli olarak olaya baksak, kimse mali bilgilere ulaşmasın diye bayağı uğraşmışlar diyeceğiz.
4- Faaliyet raporlarında yer alan bilgilerin eksiksiz olması, faaliyet sonuçlarını tüm yönleriyle açıklaması gerekir.
Faaliyet raporu olarak sunulan materyallerde TRT’nin yapımları ile ilgili görsellere ve diğer bilgilere ulaşırken, ödediğimiz bandrol ücreti ve elektrik paylarının nerelere harcandığını, ilgili yıl performans hedefinin ne olduğunu, bu hedeflere ne ölçüde ulaşıldığını göremiyoruz.
2019 yılında 15 ilkyardım eğitiminde çalışanın ilk yardım eğitimi aldığı gibi bir veriye ulaşıyoruz ama dış yapımlar için hangi yapıma kaç lira ödendiği bilgisini göremiyoruz. Bırakın her bir dış yapıma kaç lira ödendiğini dış yapıma yapılan toplam ödeme rakamına bile ulaşamıyoruz.
Dolayısıyla söz konusu materyaller pek çok bilgi eksik ve TRT’nin faaliyet sonuçlarını tüm yönleriyle açıklamaktan uzaktır. Yasak savma nev’inden hazırlanmış ve adına “Faaliyet Raporu” denilmiş elektronik materyaller söz konusudur.
5-Faaliyet sonuçlarının gösterilmesi ve değerlendirilmesinde aynı yöntemler kullanılır. Yöntem değişiklikleri olması durumunda, bu değişiklikler raporda açıklanır.
TRT’nin aynı tarihte yayımlanan 2017, 2018 ve 2019 yılı faaliyet raporla tamamen farklılaştırılmış bir formatta sunulmuştur. Faaliyet sonuçlarının bir çoğu gösterilmediği gibi, gösterilenler de farklı formatlarda sunulmuştur. Söz konusu farklı sunumun nedeni, fayda ve maliyeti, önceki dönemle ilişkisi kurulmamış ve Raporda bu yönde bir açıklama da yapılmamıştır.
6- Faaliyet raporları yıllar itibarıyla karşılaştırmaya imkân verecek biçimde hazırlanır.
2016 yılı ve öncesindeki TRT Faaliyet Raporlarının aksine üçü birden yayımlanan 2017, 2018 ve 2019 yılları TRT faaliyet raporlarında tek yıla ilişkin verilere yer verilmiştir. Dolayısıyla ilgili yıl raporuna bakılarak önceki yıllara ilişkin verileri görmek ve verileri karşılaştırmak mümkün değildir. Rapora bakılarak Kurumun yıllar itibariyle nereden nereye geldiğini, mali verilerinin nasıl değiştiğini, performans hedeflerine ulaşılıp ulaşılmadığını görmek ve analiz etmek mümkün değildir. Rapor adlı dokümanlar bu yönüyle de saydamlıktan uzak ve eksik bilgi sunumu ile hazırlanmış ve kamuoyu ile paylaşılmıştır. TRT’nin yapmadığını biz yapacağız ve aşağıda 2004-2019 temel mali verilerine aşağıdaki bölümlerde yer vereceğiz.
7- Faaliyet raporları en geç izleyen yılın “Şubat ayı sonuna kadar” kamuoyuna açıklanır.
2017 yılından bu yana, “TRT’nin faaliyet raporları” nerede diye sormaktan dilimizde tüy bitti.
Düşünün 2017 yılının faaliyet raporu 2021 yılının Ocak ayında yayımlandı. Bir ay iki ay değil üç yıl gecikmeli. Faaliyet raporunun yayımlanması kadar, zamanında yayımlanması da kamuoyunun bilgilendirilmesi ve şeffaflığın bir gereğidir.
8- Faaliyet raporlarında mali bilgiler başlığı altında; Kullanılan kaynaklara, Bütçe hedef ve gerçekleşmeleri ile meydana gelen sapmaların nedenlerine, Varlık ve yükümlülüklere, Yardım yapılan birlik, kurum ve kuruluşların faaliyetlerine ilişkin bilgilere, Temel mali tablolara ve bu tablolara ilişkin açıklamalara yer verilir. İç ve dış mali denetim sonuçları hakkındaki özet bilgilere de bu başlık altında yer verilir.
Ne yazık ki TRT faaliyet raporunda yandaki mali bilgilerin pek çoğu yoktur. Olan bazı veriler ise yetersiz ve tek yıla aittir. Karşılaştırma yapma imkanı vermemektedir. Yukarıda da belirttiğimiz gibi, sunulan mali tablolardaki veriler de hatalı ve muhasebe tekniği açısından yanlış ve yanıltıcıdır.
9- Kurumun performans hedefleri ve bu hedeflere ulaşma durumu raporda yer almalıdır.
TRT’nin performans hedefleri nelerdir? Nicel olarak belirlenmiş hedeflere ulaşma durumu nedir? Sorularını sadece sormakla kalıyoruz. Çünkü Raporda ne performans hedefleri ne de olmayan hedeflere ulaşma durumuna ilişkin bilgi var. Raporun %90’ını yayın dönemi tanıtım bülteni şeklinde olmuş. Önceki yıl hedefleri, performans kriterleri, bu performans hedeflerinin ne oranda gerçekleştirildiği bilgileri yok. Somut performans hedefleri yerine genel geçer ifadelere yer verilmiştir.
Yukarıda yer verdiğimiz hususlara ilaveten, faaliyet raporları görsel materyal şeklinde hazırlanmış. Raporu PDF veya başka formatta indirip arşivleyemiyorsunuz. Elektronik ortamda, üzerinde oynanmaya, değişiklik yapılmaya müsait. Aradığınız verileri bulmakta zorlanıyorsunuz. Mali tablolara ulaşmak için ayrı bir çaba harcıyorsunuz. Umarız, bu formatta bir rapor kurum dışından yüksek bedelle hizmet alınarak hazırlatılmamıştır.
2004-2019 Dönemi TRT’nin Temel Mali Verileri
Faaliyet raporunda birden çok yıla ilişkin mali verilerin karşılaştırma için sunulması gerekir. Ancak TRT raporlarında bu yok. Kamuoyunun bilgilenme hakkına katkıda bulunmak amacıyla, titiz ve zaman alan bir çalışma ile, TRT’nin 2004 yılından 2019 yılına kadarki gelir ve giderlerini bir araya getirdim.
Tablo 1: TRT’nin 2004-2019 Dönemi Gelirleri
Yukarıdaki Tabloya göre 2004-2019 dönemini kapsayan 16 yıllık dönemde TRT’nin toplam geliri 23,9 milyar TL’dir. Bu gelirlerin 10.4 milyar TL’si bandrol geliri, 9,5 milyarı ise enerji payıdır. TRT’nin faaliyetleri ürettiği öz geliri ise 3,9 milyar TL olmuştur.
Yukarıdaki tabloda enflasyon nedeniyle yıllar itibariyle TL olarak verilen rakamların yeterince anlam ifade etmemesi nedeniyle ilgili yıl ortalama ABD Doları kurunu da dikkate alarak ayrı bir hesaplama daha yaptık. Her bir gelir kaleminin ilgili yıl ortalama dolar kuru karşılığına da yer verdik. Verileri bu şekilde sununca daha da anlamlı ve gerçekçi rakamlara ulaşıyoruz. TRT’ye 16 yıllık dönemde bandrol ve enerji payı olarak aktarılan toplam kamusal kaynak 8.4 milyar dolardır. Bugün 7,30 dolar kuru ile çarptığımızda karşımıza çıkan tutar 61 milyar TL olmaktadır. Muazzam bir rakam. Kamusal kaynaklardan aktarılan bu rakamın her kuruşunun nereye harcandığını bilmek hepimizin hakkı. Çünkü, televizyondan telefonu, radyodan otomobile, evde kullandığımız elektriğe kadar her şeyden TRT’ye zorunlu ödeme yapıyoruz.
Ortalama hane halkı büyüklüğünü 3,7 olarak dikkate aldığımızda TRT’ye her bir hane halkı olarak 2019 yılında bandrol ve elektrik payı olarak ortalama 125 TL zorunlu ödeme yapmışız. Bir tür vergisel nitelik kazanan zorunlu olarak yaptığımız ödemelerin nerelere harcandığını şeffaf bir şekilde ve zamanında öğrenmek en tabii hakkımız.
TRT’nin Öz Gelirlerinin Payı Azalırken, Bandrol ve Elektrik Payının Oranı Artmış.
TRT’nin kamusal kaynaklarla desteklenmesi, öz gelir üretmede yeterince çaba harcamamasına neden olmaktadır. Yıllar itibariyle TRT’nin toplam gelirleri içinde reklam, ilan ve diğer satış gelirlerinin oranındaki ciddi düşüş, TRT’nin performansı ile ilgili ciddi bir göstergedir.
Aşağıda 2004 yılından 2019 yılına TRT’nin gelirlerinin türleri itibariyle dağılımını aşağıda grafik ile sunuyoruz. Sonuç çok dramatik ve çarpıcı:
Yukarıdaki grafiğe göre 2004 yılında TRT’nin ilan, reklam ve diğer satış gelirlerinin toplam gelirleri içindeki payı %33,55’tir. Başka bir deyişle TRT gelirlerinin üçte birinden fazlasını kendi faaliyetleri ile üretmiştir. Üçte ikisini ise kamusal finansman ile sağlamıştır. 2019 yılına geldiğimizde bu tablo dramatik bir şekilde değişmiştir. Buyurum tablo aşağıda:
2004 yılında toplam gelirler içinde %33,55 paya sahip olan öz gelirler, 2019 yılına gelindiğinde sadece %11,61 olarak gerçekleşmiştir. Kolay ve zahmetsiz olan bandrol ve elektrik payının rahatlığı TRT’nin faaliyet geliri üretme kapasitesini düşürmüştür. Faaliyet gelirlerini artırmak yerine finansal tablolarda enerji payı ve bandrol gelirlerinin brüt satış karı olarak sunulması ve milyarlarca brüt satış karı elde edilmiş şeklindeki bir yöntem tercih edilmiştir.
TRT’nin Bankadaki Nakit Mevcudu 2019 yılında 930 Milyon TL ve Biz Hale Elektrik Payı Ödüyoruz.
TRT’nin 2019 yılı bilançosuna göre 31.12.2019 tarihi itibariyle bankalar hesabında yer alan parası 930.203.927,93 TL’dir. Asgari ücretlinin mutfağını aydınlatmak için düğmeye bastığı elektrikten TRT’ye %2 pay ödediğini düşündüğümüzde, bankadaki 930 milyonluk tutar düşündürücüdür. Bu kapsamda TRT’nin gelir sıkıntısı içinde olmadığı anlaşılmakta olup, konutlardan sanayiciden alınan TRT payının kaldırılması için adım atılmasının zamanının geldiğini hatta geçtiğini söylemeliyim.
Önümüzdeki Dönemde TRT Daha Fazla Kamusal Kaynak Talebine mi Hazırlanıyor?
TRT üçünü aynı anda yayımladığı faaliyet raporlarında, Kurumun temel faaliyetlerine, mali bilgilerine ilişkin çok sınırlı bilgi verirken, diğer ülke kamu yayıncısı kuruluşlarının gelirlerinin milli gelire oranı konusunda ayrıntılı verilere yer verdi. Ülkelerarası karşılaştırmalara göre TRT’nin milli gelirdeki payı pek çok ülke arasında son sıralarda. Bu sırayı yukarı çıkarmak gerek diye mi yorumlamalıyız? Bu yorum, bize yeni bandrol ücreti ve elektrik payı olarak geri dönecektir.
TRT Faaliyet Raporu Adlı Dokümanları Yayımladı Ama Biz Basit Sorularımıza Cevap Alamadık.
Uzun süredir yayımlanması için ısrar ettiğimiz TRT faaliyet raporları(!) yayımlandı. Ama bizim daha önce de sorduğumuz aşağıdaki basit sorulara cevap alamadık. Biz tekrarlamaya devam edelim, belki bir gün cevap ya da hesap verecek birileri çıkar:
- Çoğu vatandaşın cebinden çıkmak suretiyle TRT’ye 16 yılda aktarılan nominal olarak 19.9 milyar TL, reel olarak 61 milyar TL ile neler yapılmıştır?
- Bu kadar büyük kamu kaynağı ile kimlere, hangi bedelle, hangi programlar yaptırılmıştır?
- Program ve program yapımcısı seçiminde; satın alınan programların bedel tespitinde hangi kriterler esas alınmıştır? Açık rekabet şartları oluşturulmuş mudur?
- TRT, dışardan danışmanlık hizmeti almakta mıdır? Hangi alanlarda almaktadır? Bu hizmetler için ne kadar ödeme yapmaktadır?
- Bankada her yıl 300-930 milyon TL arası parası bulunup yüklü faiz geliri eden TRT neden vatandaşın faturasından pay almaya devam etmiştir?
- 2017, 2018 ve 2019 yılı faaliyet Raporlarının yayımlanması için niçin 2021 yılı beklenmiştir?
- Bu kadar süre sonra yayımlanmasına rağmen neden pek çok veriye raporda yer verilmemiştir?
- Son olarak TRT’nin sitesinde yer alan Basılı Yayınlar kısmından kaldırdığınız 2014 öncesine ilişkin faaliyet raporlarınızı arşivlemedi iseniz ben zamanında arşivlemiştim, ihtiyaç duyarsanız sizlerle de paylaşabilirim.
Çok şey beklemiyoruz. Finanse ettiğimiz kurumdan şeffaflık istiyoruz.
31.01.2021
Başkent Üniversitesi Öğr. Gör.
NOT: Tüm hakları yazarına aittir. Yazar adı ve vergiyedair.com sitesindeki aktif linki belirtilerek kısmi alıntı yapılabilir. Yazardan izin alınmaksızın aynen yayımlanamaz veya farklı şekillerde kullanılamaz. Aksi davranışlar için gerekli hukuki süreç başlatılır.
Kaynaklar:
- 1- 2004-2016 TRT Faaliyet Raporları
- 2- 2017-2019 TRT’nin Faaliyet Raporları Adlı Görsel Materyalleri
Kategoriler:TRT BANDROL ÜCRETİ, TRT PAYI
VERGİYE DAİR 