Pek çok ülkede kamu yayıncılığı yapması için medya organları oluşturulmuştur. Bunların pek çoğu tarafsızlığı ve bağımsızlığı zedelenmesin diye reklam almazlar. Gelirler açısından da yıllar itibariyle değişin iktidarlara bağımlı olmasınlar diye ayrı ve sağlam gelirlerle donatılırlar. Böylece bu kurumların iktidardan, iş dünyasından ve diğer çevrelerden bağımsız kamu yayıncılığı yapması beklenir.

Türkiye’de kamu yayıncılığı görevi TRT’ye verilmiştir. Burada yayınların tarafsızlığı veya bağımsılığını tartışacak değilim. Bu konuda herkesin yeterince fikri ve kanaati mevcut. Biz uzmanlık alanımızla ilgili analizde bulunacağız.

Yazının adından da anlaşılacağı üzere yazının konusu, kamusal kaynaklarla finansa edilmesine rağmen son 3 yıldır faaliyet raporunu dahi yayımlamayan TRT ve bu vesile ile bazı dünya ülkelerinde bizlerin TRT’ye ödediği gibi vergi ve/veya benzeri yükümlülüklerin (Tabii bizim gibi ödeyen varsa!) karşılaştırması.

Fransa ve TV izleme vergisi

Fransa’da “redevance audiovisuelle” adıyla anılan görsel-işitsel telif hakkı olarak bir nevi “televizyon izleme vergisi” bulunmaktadır. Bu aslında Fransa’nın devlet televizyonu olan France 2, France 3, France 4 gibi France Televisions’a ait devlet kanalları için 2020 yılında her bir hane 138 euro kamu yayıncılığına katkı miktarı ödemektedir. Bu tutar her yıl konut vergileri birlikte ödenmektedir. Fransa’da yaşayan ve 65 yaş üstü vatandaşlar 2020’de başka bir yerde konut vergisinden muaf olduklarında TV lisans ücretlerinden muaftırlar.[1]

Ayrıca 2009 yılında Fransa meclisinde alınan bir karar ile Fransa devlet televizyonlarında reklam kaldırılmıştır. Konu ile ilgili dönemin Cumhurbaşkanı Sarkozy şöyle bir açıklama yapma gereği duymuştur;

“CUMHURBAŞKANI Sarkozy bu kararın ülkede bir kültür devrimi yaratacağı ve devlet televizyonlarının program kalitelerini yükseltmesini sağlayacağı görüşünde. Özellikle France 2 ve France 3 kanallarının reyting almak uğruna, başta  TF1 olmak üzere, özel kanallarda yayınlanan yarışma programlarını ve polis dizilerini taklit ettiğini söyledi. Bu nedenle de kamunun çok fazla para harcadığını belirten Sarkozy, bu kararla birlikte kanalların reyting kaygısı olmayacağını dolayısıyla daha fazla belgesel ve kültürel programa yer vereceğini söyledi. İngiliz basınına göre de Sarkozy Fransa’da BBC benzeri bir kanal yaratacak.” [2]

Görüldüğü üzere Faransa’da kamu yayıncılığı ile görevlendirilmiş ve kendilerine sağlam gelir kaynakları sağlanmış televizyonlar söz konusudur. Bu televizyonlardan beklenen tarafsız ve bağımsız kamu yayıncılığıdır.

Almanya ve TV izleme vergisi

Almanya’da “ARD ZDF Deutschlandradio katkı hizmeti” adı altında bir televizyon vergisi bulunmaktadır. 2013’ten itibaren geçerli olan yeni düzenlemeyle GEZ’in ismi ‘Televizyon katkı payı’na dönüşmüştür. Yeni düzenlemeyle katkı payı artık cihaz başına olmaktan çıkarılarak her hane tarafından ödenmesi gereken bir zorunluluk haline getirilmiştir. Artık Almanya’daki her hane 2020 yılı için aylık 17,50 Euro televizyon katkı payı ödemektedir.

Almanya’da özel yayın yapan kuruluşlar kendilerini reklam yoluyla finanse ederler, ancak kamu yayın kuruluşları, örneğin; ARD ve ZDF, öncelikle devlet tarafından karşılanan lisans ücretleri ile finanse edilmektedir. Almanya’da yaşayan herkes, TV ve radyo hizmeti almasalar dahi kamu yayınlarından yararlanabilmek için bu tür lisans ücretlerini ödemek zorundadır. Kamu yayınları için sağlanması gereken katkılar. Bu televizyon katkı payı ücreti her üç ayda bir tahsil edilir ve ayda 17,50 €’ya tekabül eder. 

Almanya’da televizyon katkı payı için bir ay içinde kayıt yaptırmazsanız, 1000 avroya kadar para cezası ile cezalandırılabilecek bir idari suç işlemiş sayılırsınız. Tekrarlanan uyarılara rağmen ödeme yapmazsanız, hesabınıza el koyulabilir. En kötü durumda, ağır para cezaları veya hatta hapis cezası ile bile karşı karşıya kalabilirsiniz.

İşsizlik parası, sığınmacı ödeneği, yaşlılık sosyal güvence yardımı ya da sosyal destek gibi yardım alan bireyler bu televizyon katkı payını ödemekten muaf tutulabilirler. Ayrıca, mesleki eğitim yapanlar ve mesleki eğitim ödeneği (BAB) veya BAföG alan (ve artık aileleriyle birlikte yaşamayan) öğrenciler muafiyet için başvurabilirler.[3]

İngiltere ve TV izleme vergisi

İngiltere’de “lisans ücreti” adı altında bir televizyon vergisi alınmaktadır. Bir lisans kapsamında olmadan herhangi bir kanaldan veya cihaz üzerinden canlı TV programlarını izliyor ya da kaydediyorsanız veya iPlayer üzerinden BBC programlarını indiriyor ya da izliyorsanız, yasaları çiğniyorsunuz demektir. Bu durumda, 1.000£’a varan bir para cezası ve adli takibat (Guernsey’deki en yüksek para cezası 2.000£’tur) artı ödemeniz gerekebilecek her tür yasal ceza ve/veya tazminat ile karşılaşma riskiniz bulunmaktadır.

Bir renkli TV Lisansının ücreti yılda 157,50£’tur. Eğer körlük (ileri derecede görme bozukluğunuz) varsa veya 74 yaş ve üzerindeyseniz, kısa süreli, indirimli bir ücrete veya ücretsiz lisansa hak kazanabilirsiniz. Ayrıca siyah beyaz televizyonlar için ödenecek lisans ücreti 53£’dur.

İngiltere’de evinde TV bulunan herkes televizyon ruhsatı almak ve bu ruhsatı her yıl yenilemek durumundadır. TV ruhsatı İngiltere’de televizyondan alınan zorunlu bir vergi olup TV kullanılmaya başlandıktan sonraki 14 gün içerisinde ruhsat alınması gerekir. Evinde birden fazla TV olan kişiler tek bir ruhsatla tüm televizyonları yasal olarak seyredebilir. Ruhsatsız televizyonlar tespit edilerek kişi ile ilgili cezai işlem uygulanır. TV ruhsatının alınması ve yenilenmesi işlemleri postanelerden ve ilgili web sitelerinden üç ayda bir, her ay, her hafta veya tek seferde yıllık olarak yapılabilir.

İngiltere devlet televizyonu olan ve altında birçok kanal barındıran BBC reklam almamaktadır. Sadece lisans ücreti payı ile finanse edilmektedir. BBC’nin reklam almama sebebi bağımsız yayıncılık ilkesi gereğidir.

Ayrıca BBC’ye ödediğiniz miktarların yıl içerisinde ülkeyi terk etmeniz veya lisanstan vazgeçmeniz halinde geri kalan kısımları iade edilmektedir.

İngiltere’de radyo dinleme kültürü oldukça yaygındır. Radyo kanalları ülkenin tüm kesimlerinde rahatlıkla dinlenebilmektedir. Radyo dinleyicisi BBC istasyonları ve özel radyo istasyonları arasında dağılmıştır. FM ve VHF frekanslarının yanı sıra AM frekansı da yaygın olarak dinlenmektedir. BBC’nin 40 adet yerel radyo istasyonu bulunur ve bu istasyonlarda reklam yayınlanmaz. BBC radyolarının finansmanı devlet tarafından karşılanır.[4]

Türkiye ve TV İzleme Vergisi

Yukarıda yer verdiğimiz ülke örneklerinde “Kamu Yayıncılığı” yapacak kurumlar için daha baştan ne kadar ödeyeceğiz belidir. Türkiye’de ise TRT’ye elektrik payı, bandrol ücreti adı altında belirsiz ve TRT payında olduğu gibi TV izleme ile ilişkisi olmayan türden sürekli ödemeler yaparsınız. Kışın kombiyi fazla çalıştırıp elektrik faturanız kabarır ise TRT’nin kasasına gönderdiğiniz tutar da artar.

TRT gelirleri için ayrı bir Kanunumuz dahi var. 6537 sayılı Türkiye Radyo-Televizyon Kurumu Gelirleri Kanunu’na göre (md. 2) TRT’nin gelir kalemleri:

• Radyo, televizyon, video ve birleşik cihazlardan tahsil edilecek ücretler,
• Elektrik enerjisi hasılatından bu Kanuna göre ayrılacak paylar,
• Genel bütçeden yapılacak katkılar,
• Radyo ve televizyon vasıtasıyla yapılan her çeşit ilan ve reklam ile faaliyet gelirleri,
• Film, bant, plak, nota, dergi, kitap ve benzerlerinin yapım, yayın ve satışından elde edilecek gelirler,
• Radyo ve televizyonla ilgili her türlü ticari işlemler ve ortaklıklardan elde edilecek gelirler,
• Düzenlenecek konser, temsil ve benzeri programlara giriş ücreti ve bu yerlerde yapılacak ilan ve reklamdan elde edilecek gelirler,
• Yapılacak her türlü bağış, yardım ve diğer gelirler.

Görüldüğü üzere, bandrol ve elektrik enerjisi payı, reklam geliri de yetmez ise genel bütçeden katkı da yapılabilecek. Yani kaynağı sınırsız bir kurum TRT. Faaliyet Raporu yayımlamaması bu konuda sorumsuz olduğunu da gösteriyor. Sınırsız sorumsuz yani.

Grafik 1: 2004-2016 TRT’nin Bandrol Gelirleri

Kaynak: TRT faaliyet Raporlarından hareketle tarafımızdan hazırlanmıştır.

Anlayacağınız Türkiye’de TV izleme vergisinde yukarıda bahsettiğimiz gibi bu anlamda vergide belirlilik ilkesi işlemez. Çünkü diğer 3 ülke örneğinde kamu yayıncılığı adına devlet televizyonlarının finansmanında kullanılacak vergilendirme miktar, tutar, ve sınırlar dahilinde gayet açık ve nettir. Ancak ülkemizde bu anlamda 7/24 TRT’ye pay ödemek mümkündür. Hatta şu an ben bu satırları yazarken kullandığım bilgisayar için bilgisayarı satın alırken %2 TRT bandrol ücreti ödedim, şu an şarja takılı olduğundan kullandığım elektriğin de %2’si kadar TRT payını ay sonunda gelecek elektrik faturasında ödeyeceğim. Ve hatta dün markete gitmek için kullandığım otomobilimin gümrük bedelinin binde 4’ü kadar TRT bandrol ücreti de orada ödemiştim. Eğer siz bu yazıyı cep telefonunuzdan okuyorsanız cep telefonunu alırken %10 TRT Bandrol Ücreti ödediniz. Üstüne üstlük TRT payı üzerinden KDV de ödüyorum. Eğer TRT bandrolüne tabi ürün ÖTV’li bir ürün ise TRT Bandrol Ücretinin ÖTV’sini sonra bunların üzerinden bir de KDV’sini ödüyorum. “Verginin, vergisinin vergisi.” Tek kelime ile “Dahiyane”  Görüldüğü üzere bazen bilmek mutsuz ediyor. Ama ille de mutsuz olmak isteyen mazoistler varsa TRT için hangi ürüne ne kadar TRT Bandrol ücreti ödediğimizi konuya ilişkin YAZIMIZA tıklayarak öğrenebilirler. 

Neyse konumuza dönecek olursak biz hayatımızın her anında neredeyse TRT için pay veya bandrol ücreti ödemek durumunda kalıyoruz. Ancak buna rağmen kamu yayıncılığı yapması gereken ve ilgili kanunda açıkça belirtilen TRT yayın politikaları ile ciddi şekilde tartışma konusu olmaktadır.

2954 Türkiye Radyo ve Televizyon Kanunu’nun “Yayın Esasları” başlıklı 5. maddesinin m bendinde;

“Kamuoyunun sağlıklı ve serbestçe oluşabilmesi için kamuoyunu ilgilendirecek konularda yeterli yayın yapmak; tek yönlü, taraf tutan yayın yapmamak ve bir siyasi partinin, grubun, çıkar çevresinin, inanç veya düşüncenin menfaatlerine alet olmamak.” 

amir hükmü yer almaktadır.

Ayrıca reklam alarak hem bağımsız hareket etmesinin hem de bazı grupların rantabl ilişkilerine açık bir hale gelmektedir. Gelirinin büyük bölümü 83 milyonun ödediği vergilerden (TRT payı ve TRT bandrol ücretleri geniş anlamda vergidir.) oluşan TRT 2016 yılından bu yana da vatandaşlarla faaliyet raporlarını paylaşmamaktadır. Oysa ki her vatandaş ödediği paraların nerelere harcandığını bilmek ve bunu sormak TRT’de bunları açıklamak zorundadır. TRT’nin Mali Röntgenini ve Sorduğumuz Basit Sorulara Tıklayarak ulaşabilirsiniz. 

Grafik 2: TRT’nin 2004-2016 dönemi Elektrik Enerji Payı Hasılatı

Kaynak: TRT faaliyet Raporlarından hareketle tarafımızdan hazırlanmıştır.

Örneğin sanayi sicil belgesine sahip olmayan bir işletme, işyerinde bir tek TV bile olmasa elektrik faturasında %2 TRT payı öder. Sanayi sicil belgesine sahip işlemeler bu paydan muaf tutulmuştur.  Tarlasını sulamak için kuyudan elektrikli motorla su çeken, serasını ısıtan, ahır ve kümesleri aydınlatan ve ısıtan çiftçimiz de %2 elektrik payı olarak TRT’ye ödeme yapar. Kümeslere birer TV koyup tavuklara TV izletip bu payları amorti mi etsek(!) demiyordur sanırım pek çok maliyetin altında ezilen alınteri ile çalışan çiftçimiz.

Bütün yukarıdaki vergileri ödeyerek finanse ettiğimiz bir kurumdan tarafsız, bağımsız kamu yayıncılığı hizmeti alsak, verdiğimiz paraların nerelere harcandığının hesabını sorabilsek gam yemeyeceğiz. Sanırım Türkiye’de demokrasinin gelişmişliğinin bir göstergesi de “Siyasetin Finansmanı” yanında “Kamu Yayıncılığı” hizmeti ve bunun finansmanı olsa gerek.

Son sözü daha önceden aşağıdaki şekilde söylemiş idik. Tekrar edelim:

09.05.2020

Dr. Ozan BİNGÖL

Başkent Üniversitesi Öğr. Gör.

NOT: Tüm hakları yazarına aittir. Yazar adı ve vergiyedair.com sitesindeki aktif linki belirtilerek kısmi alıntı yapılabilir. Yazardan izin alınmaksızın aynen yayımlanamaz veya farklı şekillerde kullanılamaz.  Aksi davranışlar için gerekli hukuki süreç başlatılır.

Dipnotlar:

[1] https://www.toutsurmesfinances.com/impots/contribution-a-l-audiovisuel-public-tout-savoir-sur-l-ex-redevance-tv.html

[2] https://www.medyatava.com/haber/fransanin-trtsi-de-ozel-tvlerle-rekabet-icin-ingiliz-bbc-gibi-reklam-almiyor_35255

[3] https://handbookgermany.de/tr/live/licence-fee-for-public-broadcasting.html

[4] (https://www.tvlicensing.co.uk/