Not: Bu yazıda 04.09.2021 tarihinde güncelleme yapılmış olup güncelleme yazımızın sonuna eklenen yeni tablolara ilişkindir.

Merkezi yönetim bütçesine göre bütçeye yaptıkları gelir katkıları ve bütçeden aldıkları paylar itibariyle en yüksek ve en düşük gelir/gider oranına sahip olanlar aşağıda tablolar halinde sunulmuştur.

Tablo: Bütçeye gelir katkısı/bütçeden bu iller için yapılan harcamaya oranı en yüksek 15 il (2020)

Yukarıdaki tabloya göre bütçeye gelir katkısı ile bütçeden bu il için yapılan gider oranı açısından ilk sırada Kocaeli yer almaktadır. Kocaeli’ni İstanbul, İzmir ve Tekirdağ izlemektedir. 11. Sıradaki Manisa’dan sonraki 80 ilin bütçeye katkısı bu iller için merkezi yönetim bütçesinden yapılan harcamanın altında kalmıştır. Kocaeli ve İstanbul’un sanayi ve ticaret merkezi olması bütçe gelirlerine katkılarının yüksekliğinin en önemli nedenleri arasında yer almaktadır. İstanbul’un aynı zamanda Bankaların merkezinin bulunduğu il olması da finans sektöründen alınan vergilerin yoğunlukla bu ilde tahsil edilmesi sonucunu doğurmaktadır. Kocaeli’nin, sanayi tesislerinin yanında, özellikle rafineri nedeniyle Akaryakıt üzerinden alınan ÖTV nedeniyle üst sıralarda yer alması söz konusudur.

Tablo: Bütçeye gelir katkısı/bütçeden bu iller için yapılan harcamaya oranı en düşük 15 il (2020)

Yukarıdaki tabloya göre, tabloda yer alan illerden elde edilen bütçe geliri ile bu iller için bütçeden yapılan harcama arasındaki makas çok açılmıştır. Örneğin Şırnak, Hakkari ve Tunceli’den elde edilen bütçe gelirlerinin 15 katı kadar bu illere bütçeden harcama yapılmaktadır. Ağrı, Mardin, Gümüşhane gibi illerde bu oran 5 katıdır.

Yukarıdaki tabloda yer alan veriler, illerin ekonomik gelişmişliği, lojistik imkanları, vergiye bakış ve vergi ödeme gayreti, vatandaşın devlete bakışı ve devletten beklentisi gibi pek çok ekonomik, ticari ve sosyal etkenleri yansıtmaktadır.

03.09.2021

Dr. Ozan BİNGÖL

Vergi Uzmanı

Yazının Twitter hesabımda paylaşılması sonrası pek çok takipçimden “Hocam, tüm illeri gösteren liste yok mu?” “Benim ilim bütçeye ne kadar katkı yapıyor, bütçeden ilime ne kadar harcama yapılıyor? Öğrenmek istiyorum.” şeklinde mesajlar aldım. Bunun üzerine 81 il, merkez ve toplam olarak hangi il merkezi yönetim bütçesine ne kadar katkı yapıyor, bütçeden ne kadar pay alıyor? sorusuna yanıt olarak aşağıdaki tabloyu bu yazıya ek yapma gereği duydum. Okuyuculara faydalı olması dileği ile. Ayrıca tablonun altına “Bu tablo nasıl okunmalı?” şeklinde küçük bir de not ekledim.

04.09.2021

Dr. Ozan BİNGÖL

Bu tablo nasıl okunmalı: Yukarıdaki tablo Hazine ve Maliye Bakanlığı verilerinden oluşturulmuştur. İllerin bütçeye katkısı veya bütçeden aldığı paylarla ilgili öncü veriler niteliğindedir. Bazı fikirler verir. Ancak kesin fikirlere ulaşmak için yeterli değildir. Örneğin, tablonun ilk sıralarında yer alan iller, sanayi, ticaret, finans, gümrük ve benzeri vergisel açıdan önemli gelir sağlayıcı iş ve işlemlerin yoğun olduğu illerdir. Bazı vergi grupları için verginin bu ilde ödenmiş olması, o verginin tamamen o ilin bütçeye katkısı mahiyetinde olmadığı hatırda tutulmadır. Örneğin birinci sıradaki Kocaeli’nin rafineri nedeniyle akaryakıt ÖTV’si tahsilatına katkısı çok yüksektir. Ama o ÖTV’nin ödeyicileri tüm Türkiye’ye yayılmıştır. Benzer şekilde Bankaların neredeyse tamamına yakınının merkezi İstanbul’dur. Bu bankaların ödediği kurumlar vergisinin tamamı sadece o ilde yapılan iş ve işlemlerden elde edilen kazancı yansıtmaz. Ankara için TCMB bir yılda 40 milyar TL kar açıkladığında, bundan alınan verginin doğrudan ve sadece Ankara ilinin bütçeye katkısı olarak yorumlanması gerçekçi olmaz. Tekrar hatırlatalım: Yukarıdaki veriler öncü veri niteliğindedir. Bazı yorumlara imkan verir. Ama bu verilerden hareketle kesin ve ayrımcı sonuçlara gitmemek gerekir.