Son dönemde yaşanan doğalgaz fiyat artışları ile birlikte, Devletin konutlarda kullanılan doğalgaz faturasının ne kadarını sübvanse ettiğine ilişkin çeşitli rakam ve oranlar da ortalıkta dolaşmaya başladı. Aşağıda önce, vatandaşın doğalgaz faturasının ne kadarının Devlet tarafından sübvanse edildiğine ilişkin yapılan açıklamalara yer vereceğim. Sonrasında da bu açıklamaların gerçekliğini, bütçe rakamları ile tek tek sorgulayacağım. Bakalım ortaya ne çıkacak?

Doğalgaz Fiyatları 2013’ten Bu yana Ne Kadar Arttı?

Doğalgaz fiyatlarında özellikle artışın 2017 ve sonrasında hızlandığı, son bir yılda ise durdurulamaz bir nitelik kazandığı aşağıdaki grafiklerden gözükmektedir.

Konutta bir metreküp doğalgazın perakende satış fiyatı 2013 yılından 2022 yılı Nisan ayına kadar aşağıdaki grafikte sunulmuştur.

Yukarıda görüldüğü üzere 2013 yılında 103 kuruş olan bir metreküp doğalgaz uzun süre yatay bir seyir izlemiş özellikle 2018 yılından itibaren hızlı bir artış trendine girerek üç katın üzerinde artış göstermiştir. Ancak, sanayi ve elektrik üretiminde kullanılan doğalgaz fiyat artışları daha da dramatik bir şekilde gerçekleşmiştir. Bu artışlar da aslında, mal ve hizmet fiyatları ile elektrik fiyatlarını artırarak yine vatandaşa yansımaktadır.

Peki, Bir Metreküp Doğalgaz Alırken Vatandaş Hangi Kalemlerde Kimlere Ne Ödüyor?

Aşağıda Ankara örneği üzerinden bir metreküp doğalgaz için kimlere, hangi adlar altında ne kadar ödeme yaptığımıza aşağıda özet bir şekilde yer verdim.

BOTAŞ doğalgazı BAŞKENTGAZ’a satıyor. 1 Nisan 2022 tarihinde BOTAŞ’ın BAŞKENT’e sattığı gazın metreküp fiyatı 2,511159 TL’dir. Buna 2,3 kuruş ÖTV ekleniyor.

Sonra BAŞKENTGAZ, diğer illerde ise ilde faaliyet gösteren gaz şirketleri, sistem kullanım bedeli adı ile bir bedel ekliyor. Bu bedel, gazın dağıtımı için ilgili gaz şirketlerinin aldığı pay olarak isimlendirilebilir. Bu bedelin belirlenmesine ilişkin Yönetmelik var ve EPDK temel bir aktör. Nisan ayı itibariyle Başkentgaz 2,51 TL’ye aldığı gazın üzerine 58,2682 kuruş sistem kullanım bedeli ekliyor.

Daha sonra bu üç bedel toplanıp bunların üzerinden %18 de KDV alınıyor.

Sonuçta BOTAŞ’ın 2 lira 51 kuruşa sattığı gaz, size 3 lira 67 kuruşa ulaşıyor. Sistem kullanım bedeli ise her ay sürekli artıyor. Örneğin 2021 yılının Ağustos ayında 39,8836 kuruş olan Başkentgaz sistem kullanım bedeli 7 aylık dönemde %46 artmış. Yılın ilk dört ayındaki artış oranı ise %32,6 olarak gerçekleşmiştir. Yani BOTAŞ hiç zam yapmasa bile gaz dağıtım şirketleri dağıtımdan aldıkları payı her ay birkaç kuruş artırıyorlar.

Yukarıda görüldüğü gibi doğalgaz faturasındaki bir metreküp doğalgazın %16’sı vergiye, %16’sı ise gaz dağıtım şirketine dağıtım bedeli olarak gidiyor.

Doğalgaz Faturasında Devlet Sübvansiyonu Ne Kadar?

Aşağıda vatandaşın kullandığı doğalgaza Devlet tarafından yapılan sübvansiyon rakamının büyüklüğüne ilişkin Cumhurbaşkanı, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanı ve BOTAŞ Genel Müdürünün basına yansıyan açıklamalarına yer verdim. Bu açıklamalar bile ne kadar bir destek sağlandığı konusunda Devletin farklı kademelerinin farklı bilgi ve verilere sahip olduklarını, kafaların bir hayli karışık olduğunu gösteriyor. Ama merak etmeyin, yazının ilerleyen bölümlerinde resmi rakamlarla, Merkezi Yönetim Bütçe rakamları ile gerçekte ne kadar bir sübvansiyon olmuş onu net bir şekilde ortaya koyacağım.

Cumhurbaşkanı Recep Tayyip ERDOĞAN’ın açıklamaları

“Vatandaşları küresel düzeyde artış gösteren elektrik ve doğalgaz fiyatlarından korumak için geçen yıl 165 milyar liralık sübvansiyon yaptıklarını ifade eden Erdoğan, şunları söyledi:

“Bu yıl da hanelerde kullanılan elektrik ve doğalgaz faturalarının önemli bir kısmının yükünü devlet olarak biz üstleniyoruz. Sadece enerjide vatandaşlarımıza yıl sonuna kadar, geçen yılın iki katına varan bir destek sağlamış olacağız.” (Dünya, 02.04.2022)

Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanı Fatih DÖNMEZ’in açıklamaları:

“Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanı Fatih Dönmez, geçen yıl elektrik ve doğal gaz faturalarında 100 milyar liralık destek sağlandığını belirterek, “Bu destek hane başı yaklaşık yıllık 5 bin liradır. Ayrıca, akaryakıtta 65 milyar liralık bir ÖTV desteğini de hükümetimiz sağladı. Bu yıl elektrikte birinci kademede yaklaşık yüzde 50, doğal gazda ise yüzde 75’lik devlet desteği devam etmektedir. Örneğin, 100 liralık elektrik faturasının 50 lirası, doğal gazda ise 100 liralık faturanın 75 lirası hükümetimiz tarafından karşılanmaktadır. ” dedi.” (Bloomberght.com 10.02.2022)

“Enerji fiyatlarındaki bu artışa rağmen hem gaz maliyetini, hem de büyük oranda (yüzde 32) gazdan üretilen elektriğin maliyetlerini vatandaşa yansıtmadıklarını belirten Dönmez, şu bilgileri paylaştı:

“100 liralık doğalgaz faturası ödüyorsa vatandaşımız, 300 lirasını da devlet karşılamış demektir. Yani 400 liralık fatura gelecekken 100 lira geliyor. Şu anda yüzde 80’ini karşılar durumdayız. Elektrikte de bu oran yüzde 50 civarında. Bunlar konutlar için. Bu sübvansiyonun bedeli doğalgazda 80 milyar lira civarında elektrikte de 20 milyar lira civarında. Toplam 100 milyar lira.” Kişi başına 2 bin lirayı bulan akaryakıt (eşel mobil) desteği de dahil edildiğinde sübvansiyon 200 milyarı aşıyor.” (Posta: 27.12.2021)

BOTAŞ Genel Müdürü Burhan ÖZCAN’ın açıklamaları:

“Özcan, yılda ortalama bin metreküp tüketen bir konutun doğalgaz faturasının yaklaşık 11 bin 800 lira olduğunu, bunun 8 bin 168 lirasını devletin, 3 bin 631 lirasını ise vatandaşın karşıladığını ifade etti. Özcan, şöyle devam etti: “Özellikle Avrupa tarafıyla karşılaştırdığımızda inanılmaz fiyat farklılıkları var. Bugün maalesef üzülerek… Biz de tabii bu fiyat artışından mutlu değiliz, yapmak zorunda mıydık? Evet yapmak zorundaydık. Neticede devletimiz de kendi bütçesini dikkate alarak bu destek programını açıklıyor ve bu doğrultuda fiyat mekanizmalarını ortaya koyuyoruz. Bu fiyat mekanizması kendi içinde uluslararası Emtia piyasalarıyla birlikte hareket ediyor. Yapmış olduğumuz fiyat artışlarının hala ciddi destekleri de barındırdığını net bir şekilde ifade edelim. Devletimizin yüzde 76’lık desteği, yüzde 35’lik fiyat artışına rağmen yüzde 70 düzeyinde devam etmektedir.” (Hürriyet 02.04.2022)

Konut Doğalgazına Devlet Sübvansiyonu Abartılıyor mu? Abartılıyorsa, Abartının Bu Kadarına Pes Doğrusu

Devletin konut abonelerinin doğalgaz faturalarını sübvanse tutarını anlamak için bakılması gereken yer 2021 Yılında BOTAŞ’a Görevlendirme Zararı Olarak Bütçeden Ne Kadar Ödendiğine ilişkin verilerdir.

Devletin yaptığı tüm harcamaların bütçede yer alması gerekmektedir. Devletin Kamu İktisadi Teşebbüslerine aldığı ürünleri yüksek fiyattan alması veya sattığı ürünleri piyasa fiyatının altında satması yönünde bir talimat vermesi durumunda ilgili kuruluşlara bu işlemden doğan zararlarını ödemek zorundadır. Bu ödeme bütçede “Görevlendirme Gideri” kalemi altında izleniyor.

Merkezi Yönetim Bütçelerinde 2021 yılına kadar BOTAŞ’a ödenmiş bir görevlendirme gideri verisi ile karşılaşmadım. 2021 yılında BOTAŞ’a ödenen görevlendirme gideri tutarı toplamı : 19 milyar TL olarak yer almaktadır. 2022 yılında da BOTAŞ’a görevlendirme gideri adı altında ödemelerin devam ettiği ve yılın ilk iki ayında yapılan ödeme toplamının ise 3,3 milyar lira olduğu aşağıdaki tablodan görülmektedir.

Yukarıdaki rakam Cumhurbaşkanının ve Bakanın zikrettiği rakamdan çok uzak bir tutara tekabül etmektedir.

Sayın Bakan her 400 liralık faturanın 300 lirasını Devlet sübvanse ediyor, karşılıyor demiş idi. Gelin bu hesabın ne anlama geldiğini verilerle birlikte analiz edelim. EPDK Doğalgaz Sektörü 2020 yılı Raporuna göre (Bu yazı tarihi itibariyle en son yayımlanmış rapor) toplam doğalgaz tüketimimizin %32,35’i konutlarda kullanılmaktadır.

Tablo: 2020 Yılı Doğal Gaz Sektörel Tüketim Dağılımı (%)

2021 yılında doğalgaz kullanımının 59,6 milyar metreküp olarak gerçekleşmiştir. (Enerji Atlası)

Konutların aynı tüketim oranına sahip olduğunu varsaydığımızda 2021 yılındaki 59,6 milyar metreküp doğalgazın 19,3 milyar metreküpünün konutlarda tüketilmiş olması gerekir. 2021 yılında konutlar için satılan doğalgazın birinci ve ikinci dönem perakende satış fiyat ortalaması 2,08 TL olmaktadır. 19,3 milyar metreküpü 2,08 lira ile çarptığımızda konut abonelerinin bizzat ödediği doğalgaz faturalarının toplamı 40,1 milyar TL olmaktadır. Vatandaş 40,1 milyar ödedi ise, Sayın Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanının 400 liralık faturanın 300 lirasını devlet ödüyor cümlesinden hareketle, Devletin sübvansiyon rakamının 120,3 milyar lira olması gerekirdi. Oysa 2021 yılında BOTAŞ’a ödenen toplam “Görevlendirme Gideri” tutarı 19 Milyar liradır.

SONUÇ YERİNE SORULAR:

Bu yazıya ayrı bir sonuç yazmak yerine, yukarıdaki veriler ile araştırmam sırasında karşılaştığım hususlara ilişkin soruları sıralamanın daha uygun olduğunu düşündüm:

Merkezi Yönetim Bütçesinde yer alan veriler ile devleti yönetenlerin halka yaptığı doğalgaz sübvansiyon oranı veya tutarına ilişkin rakamlar uyuşmamaktadır. Bunun nedeni nedir? Bir hesaplama hatası mı yapılmaktadır? Yoksa vatandaşa yanlış bilgi mi verilmektedir?

Yukarıdaki veriler ve rakamlar birlikte değerlendirildiğinde ya Bütçe Rakamları gerçek dışıdır ya da siyasilerin beyanları gerçeği yansıtmamaktadır. Kamuoyunun gerçeği bilme hakkı yok mudur?

Doğalgaz ve elektrik sübvansiyonu için Bütçede herhangi bir hedef ve öngörünün yer almadığı dikkate alındığında, buradan kaynaklı giderler nasıl finanse edilecektir? Yeni vergiler veya başka zamlar mı söz konusu olacaktır?

BOTAŞ’ın sitesinde en son yer alan bilanço ve gelir tablosu 2018 yılına aittir. Vatandaşın vergileri ile milyarlarca liralık görevlendirme gideri ödenen bir kurumun şeffaf bir şekilde mali tablolarını paylaşmamaya başlamasının nedeni nedir? BOTAŞ’ın mali tablolarında halkın görmemesi gereken yanlış yönetimin yansımaları mı söz konusudur?

BOTAŞ’ın faaliyet raporlarının birer broşür şeklinde olduğu görülmektedir. Bu denli büyük ve önemli bir kurum faaliyet raporlarında mali verilere neden yer vermemektedir?

Doğalgaz dağıtım şirketlerine, dağıtım hizmeti karşılığında verilen ve faturanın %15’leri civarında seyreden tutar yüksek değil midir? Bu tutarın hesaplanmasında esas alınan verilerin doğruluğu ve gerçekliği, Maliyenin en az soğan depo denetimleri kadar olsun, denetleniyor mu? Bu kurumların sunduğu hizmet karşılığı olarak aldığı sistem kullanım bedelinin hesabına esas teşkil eden veriler hangi yöntemle, ne sıklıkta, kimler tarafından denetleniyor? Taahhüt edilen yatırımların gerçekten yapılıp yapılmadığı ciddi bir şekilde ve bizzat yerinde inceleniyor mu?

02.04.2022

Dr. Ozan BİNGÖL

Vergi Uzmanı