Haziran 2022 Merkezi Yönetim bütçe gerçekleşmeleri açıklandı. Böylece 2022 yılı bütçesinin ilk altı aylık performansını değerlendirmek mümkün hale geldi.

İlk Altı Ayda Bütçe Fazla Verdi Ama Aylık Bazda Bütçe Açığı Var.

2022 yılı Ocak-Haziran döneminde merkezi yönetim bütçe giderleri 1 trilyon 171,9 milyar TL, bütçe gelirleri 1 trilyon 265,4 milyar TL ve bütçe fazlası 93,6 milyar TL olarak gerçekleşmiştir. Ayrıca, faiz dışı bütçe giderleri 1 trilyon 37,2 milyar TL ve faiz dışı fazla ise 228,2 milyar TL olarak gerçekleşmiştir. Aylık bazda ise bütçe dengesi yönünü aşağıya çevirmiştir. Haziran ayında bütçe açığı 31,06 milyar lira olarak gerçekleşmiştir. Önümüzdeki dönemde bu açık rakamının aylık bazda katlanarak arttığını göreceğiz.

Türkiye gibi dolaylı vergi ağırlıklı sisteme sahip olan ülkelerde enflasyon nedeniyle KDV, ÖTV, BSMV ve benzeri gelirlerin bütçeye yansıması hızlı, giderlerin yansıması ile 4-5 ay gecikmeli olur. Bu nedenle, yılın ilk altı ayına ilişkin bütçe fazlası sizi yanıltmasın, yılın sonuna doğru bütçede yer alan bütçe açığı hedefi fazlası ile tutturulur.

Tablo 1: Ocak-Haziran Dönemi ve Haziran Ayı Bütçe Dengesi

Bütçe Giderlerinde Aslan Payı Cari Transferlerde

Son yıllarda bütçe kalemi içinde cari transferler en ağırlıklı bütçe kalemi haline gelmiştir. Görev zararları da dahil olmak üzere hanehalkına, kurumlara, dernek ve vakıflara, siyasi partilere yapılan pek çok transfer cari transfer kalemi altında yer alıyor. Son dönemde uygulamaya konulan Kur Korumalı Mevduat için ödenen paralar da “ekonomik amaçlı” cari transfer olarak yine cari transfer kalemi olarak yer alıyor.

Grafik 1: Bütçe Giderlerinin Altı Aylık Dönem ve Haziran Ayı İtibariyle Dağılımı

Yukarıdaki grafikten cari transferlerin toplam bütçe giderleri içindeki payının ilk altı aylık döneme göre Haziran ayında daha da arttığı gözlenmektedir. Bu durum, artan KKM ve görev zararı ödemeleri ile diğer kalemine gizlenmiş cari transferlerden kaynaklanmaktadır.

Bütçe Gelirlerinde Muazzam Artış

Yılık ilk altı aylık döneminde bütçe gelir performansının muazzam seviyede olduğu görülmektedir. Altı aylık dönemde bütçe gelirleri bir önceki yılın aynı dönemine göre yüzde yüzün üzerinde artmıştır. Vergi gelirlerindeki artış ise %108,0 olmuştur.

Vergi gelirlerindeki bu denli yüksek artışta enflasyon nedeniyle artan KDV ve ÖTV tahsilatları ile pek çok kurumun enflasyon kaynaklı fiktif kârı üzerinden vergilendirilmesi temel etkendir. Zaten aşağıdaki tablodan da görüleceği üzere Kurumlar Vergisindeki artış oranı %278,2 olmuştur. İthalde alınan KDV %130,6 oranında artış göstermiştir. Bu iki kalem, vergi artışından en başat rolü oynamıştır.

Tablo 2: Ocak-Haziran Dönemi Bütçe Gelir Gerçekleşmeleri

İlk Altı Aylık Bütçede Faize 178,1 Milyar Tarıma 21,4 Milyar Harcandı.

Mevcut ekonomi yönetiminin sorunlara ve çözümlere bakış açısı biraz farklı. Gıda arz güvenliğinin söz konusu olduğu, gıda enflasyonunun genel enflasyonun üzerinde olduğu bir ortamda desteklenmesi gereken tarım yeterince desteklenmez iken, sermaye sahibi olanlara yönelik destekler son gaz hayata geçiriliyor. Mevduatlar, kazançlar korunuyor, elde edilen gelirden de vergi alınmıyor. Ama çiftçi unutuluyor.

Yılın ilk altı ayında faiz gideri olarak bütçede yer alan ödeme tutarı 134,7 milyar olarak gözüküyor. Yıl sonu tahmini ise 329,8 milyar lira olarak yer almıştır. İlk altı aydaki faiz ödemesine bir de Devlet borçları genel gideri kaleminde yer alan 6,2 milyar lira ile kur korumalı mevduat için ilk altı ayda yapılan 37,2 milyar lirayı ekleyin. Böylece ilk altı ayda, doğrudan veya dolaylı isimlerle bütçenin faiz yükünün 178,1 milyar liraya ulaştığını göreceksiniz.

Peki tarıma yapılan destek miktarı ne kadar? Yalın ilk altı ayında tarımsal destekler toplamı 21,4 milyar lira. İşin acı tarafı ise Haziran ayında destek miktarı aylık bazda neredeyse dibe burmuş durumda. Haziran ayında tüm tarımsal desteklerin toplamı 1,47 milyar lira olmuştur. Oysa aynı dönemde faize 12,8 milyar lira, kur korumalı mevduata 16,2 milyar lira ödemişiz. Ayrıca 102 milyon lira da devlet borçlanma genel gideri yapmışız.

Ne diyelim, vergileme de bütçe harcamalarındaki tercihler de iktidarın tercihlerinin ve zihniyetinin dışa vurumudur nihayetinde.

18.07.2022

Dr. Ozan BİNGÖL

Vergi Uzmanı

BASINA YANSIMALAR

T24: Vergi Uzmanı Ozan Bingöl: KKM’yle mevduatı korudular ama kuru koruyamadılar

Cumhuriyet: KKM’nin bütçe maliyeti belli oldu, tepkiler geldi: “Vergilerimizden ödendi.”

Birgün: Kara Delik: Kur Korumalı Mevduat İçin Bütçeden Ödenen Parada Rekor!