Partilerin Gelir Kaynakları Neler?

Bu soruya cevap vermeden önce şu soruyu sormanız lazım: “Belli sayıdaki büyük partinin mi, yoksa küçük partilerin mi?”

Siyasi Partiler Kanununun 61 inci maddesine göre siyasi partilerin gelirler kaynakları 11 bent halinde sıralanmıştır. Bağışlar, giriş ve üyelik aidatları, milletvekilliği aidatı, parti bayrak ve rozeti satışı, parti malvarlığı geliri gibi çok çeşitli gelir kalemleri söz konusu. Bu gelir kalemlerinin her biri küçük bir parti iseniz çok önemli. Ancak büyük bir parti iseniz, bu bentlerden (j) bendi sizi abad ediyor. Artık üyelik aidatı ile filan uğraşmaya gerek kalmıyor. Anılan (j) bendi, Devletçe yapılan yardımları, yaygın ifade ile “Hazine Yardımı”nı içeriyor.

Merkezi Yönetim Bütçesinden her partiye aldığı oy oranında yardım yapılmıyor. Hazine yardımı açısından aslında büyük partiler bir tür kartel oluşturmuş durumda. Büyük partilerin gelirlerinin %80-90’ını her yıl aldıkları Hazine yardımları oluşturuyor. Geri kalan gelir tutarının ise önemli bir bölümünü bu Hazine Yardımlarının finans kuruluşlarında değerlendirilmesinde oluşan “malvarlığı gelirleri” oluşturduğu için aslında doğrudan ve dolaylı olarak gelirlerin tamamına yakını Hazine Yardımından oluşmaktadır.

Dolayısıyla sınırlı sayıdaki siyasi partilere her yıl Hazine’den para yağarken, küçük partiler aidat ödeyecek üye bulmak için uğraşıyor.

Hazine yardımının siyasi parti banka hesabına hiç gecikmeden geçmesi için Kanunda gerekil düzenleme de yapılmış. Siyasi Partiler Kanununu Ek Madde 1 uyarınca; Hazine Yardımı ödemelerinin o yılki genel bütçe kanununun yürürlüğe girmesini takiben on gün içinde tamamlanması zorunludur. Yani en geç 10 Ocağa kadar paralar parti hesabına yatırılmak zorundadır. Madde metninde “yatırılır” ifadesi yok: “zorunludur” kelimesi özellikle seçilmiş, iş şansa bırakılmamış.

Yıllık Hazine Yardımı Tutarı Neye Göre Belirleniyor? Siyasi Partilere Hangi Kriterlere Göre Dağıtılıyor?

Siyasi partilere yapılacak hazine yardımının tutarı da, bu tutarın partiler arasında ne şekilde taksim edileceği hususu da 2820 sayılı Kanunda düzenlenmiştir. Buna göre siyasi partilere yapılacak hazine yardımının miktarı, seçim dönemlerindeki artırımlı uygulama ve partiler arasındaki taksimine ilişkin esaslar aşağıdaki gibidir:

• Yüksek Seçim Kurulunca son milletvekili genel seçimlerine katılma hakkı tanınan ve 2839 sayılı Milletvekili Seçimi Kanununun 33 üncü maddesindeki genel barajı aşmış bulunan siyasi partilere her yıl Hazineden ödenmek üzere o yılki genel bütçe gelirleri “(B) Cetveli” toplamının beşbinde ikisi oranında ödenek mali yıl için konulmaktadır.
• Bu ödenek, yukarıdaki fıkra gereğince Devlet yardımı yapılacak siyasi partiler arasında, bu partilerin genel seçim sonrasında Yüksek Seçim Kurulunca ilan edilen toplam geçerli oy sayıları ile orantılı olarak bölüştürülmek suretiyle her yıl ödenir.
• Bu ödemelerin o yılki genel bütçe kanununun yürürlüğe girmesini takiben on gün içinde tamamlanması zorunludur.
• Milletvekili genel seçimlerinde toplam geçerli oyların %3’ünden fazlasını alan siyasi partilere de Devlet yardımı yapılır. Bu yardım en az Devlet yardımı alan siyasi partinin ikinci fıkra gereğince almış olduğu yardım ve genel seçimlerde aldığı toplam geçerli oy esas alınarak kazandıkları oyla orantılı olarak yapılır. Bu fıkra uyarınca yapılacak yardım bir milyon Türk Lirasından az olamaz. Bunun için her yıl Maliye Bakanlığı bütçesine yeterli ödenek konulur.
• Yukarıdaki fıkralarda öngörülen yardım miktarları; bu yardımdan faydalanabilecek siyasi partilere, milletvekili genel seçiminin yapılacağı yıl üç katı, mahalli idareler genel seçim yılı için iki katı olarak ödenir. Her iki seçim aynı yıl içerisinde yapıldığında bu ödemenin miktarı üç katı geçemez. Bu fıkra gereğince yapılacak katlı ödemeler, Yüksek Seçim Kurulunun seçim takvimine dair kararının ilanını izleyen 10 gün içinde yapılır.

2022 Yılında Hangi Parti Ne Kadar Hazine Yardımı Aldı?

Yukarıda yer verdiğimiz kriterlere göre 2022 yılında hazine yardımı alan partiler ile bu partilerin aldıkları tutarlar aşağıdaki gibidir:

• AK Parti 280 milyon 279 bin lira 
• CHP 149 milyon 134 bin lira 
• HDP 77 milyon 65 bin lira 
• MHP 73 milyon 99 bin lira 
• İYİ Parti 65 milyon 588 bin lira

2018 Haziran Milletvekili Seçim sonuçlarına göre, AKP, CHP, HDP ve MHP %10 barajını geçtiği için İYİ Parti ise %3 barajını aştığı için hazine yardımı almaya hak kazandı. 2022 yılında seçim barajı %7’ye indirildi. Bunun Hazine yardımı paylaşımına etkisinin 2023 yılında olup olmayacağı meçhul. Buna karşılık %1,34 oy alan Saadet Partisi ile Vatan Partisi, Hür Dava Partisi bir kuruş bile hazine yardımı alamadılar.

2023 Yılında Hazine Yardımı 3 Kat Olacak. Beş Partiye Hazineden 5 Milyar Lira Para Saçılacak. %7’lik Seçim Barajı Esas Alınarak Hesaplama yapılırsa bu rakam 4,5 milyar liraya düşecek.

2023 yılının seçim yılı olması nedeniyle hazine yardımı üç kat olarak uygulanacak. Bu nedenle 2023 yılında hazine yardımı almaya hak kazanan beş partiye ödenecek tutar aşağıdaki gibi olacaktır:

2022 yılında değişiklik yapılarak seçim barajı %7’ye indirildi. Bu barajın 2023 yılında yapılacak Hazine Yardımları için dikkate alınması durumunda beş siyasi partiye yapılacak Hazine yardımı 4,5 milyar liraya inmekte olup, bunun dağıtımı aşağıdaki gibi olacaktır.

• AK Parti 1 milyar 961 milyon lira,  
• CHP 1 milyar 43 milyon lira 
• HDP 539 milyon lira 
• MHP 511 milyon lira 
• İYİ Parti 458 milyon lira

Yukarıdaki tutarları topladığımızda, ödediğimiz vergilerle sadece beş siyası partiye %10 seçim barajına göre 5 milyar, %7 seçim barajına göre ise 4,5 milyar lira hazine yardımı yapılacaktır. Seçime giren diğer partilere ise bir kuruş bile yok. Bir nevi kartel sistemi gibi. Belli sayıdaki büyük parti yüklü yardım alırken, diğer partilerin rekabeti engellenmektedir.

Bir tarafta aldığı milyarlarca lirayı, finans kuruluşlarında değerlendiren oradan da ilave gelir elde eden partiler, diğer yanda parti merkezinin kirasını ödemek için zorlanan partiler. Bunun adı tam anlamıyla rekabet eşitsizliğidir. Bu rekabet eşitsizliğinin vergilerimizle yaratılması ise ayrı bir garabettir.

25.12.2022 tarihinde güncelleme yapılmıştır.

20.12.2022

Dr. Ozan BİNGÖL

Vergi Uzmanı

NOT: Tüm hakları yazarına aittir. Yazar adı ve vergiyedair.com sitesindeki aktif linki belirtilerek alıntı yapılabilir. Aynen yayımlanması durumunda vergiyedair.com sitesinden alındığı belirtilerek yazının aktif linkine yer verilmesi gerekir. Bu yazıda yer alan veri ve hesaplamalar kaynak gösterilmeden kullanılamaz. Aksi davranışlar için gerekli hukuki süreç başlatılır.