Devletin bütçesinden her yıl kaç milyar lira faiz gideri yapılmaktadır? Merkezi yönetim bütçesinden yapılan faiz ödemelerinin yıllar itibariyle gelişimi nasıldır? Devletin faiz ödemeleri artmakta mı azalmakta mıdır? Başka bir deyişle son dönemde devletin faiz giderleri nereden nereye gelmiştir? Aşağıda bu sorulara cevap verilecektir.

Ama önce, bütçede yer alan faiz gideri ne anlama geliyor, neleri içeriyor, neleri içermiyor? gibi sorulara cevap verelim.

Bütçe hazırlama rehberinde göre faiz, ödünç alınan paranın kullanımı karşılığında yapılan ödeme olarak tanımlanmaktadır. Bu itibarla, faiz ödemeleri borç alınan paranın anapara geri ödemesinden ve borçlanma için ödenen komisyon ve ihraç giderlerinden ayrılmaktadır. Merkezi yönetim bütçesinde faiz gideri olarak yer alan tutarlar bu borçlanma nedeniyle ödenen komisyon ve borç araçlarının ihraç giderlerini kapsamamakta, sadece faiz olarak ödenen tutarları içermektedir. Borçlanmaya ilişkin olarak ödenen komisyon ve ihraç giderleri ise mal ve hizmet alımları kapsamında ve genel bütçeli idareler için sadece Hazine ve Maliye Bakanlığı bütçesinde gösterilmektedir.

Dolayısıyla bizim bütçede gördüğümüz “faiz gideri” borçlanma için katlanılan maliyetlerin sadece faiz kısmını ifade etmektedir. Ödenen komisyon ve ihraç giderlerini de ekleyince borçlanmanın toplam maliyetine ulaşılmaktadır.

Merkezi Yönetim Faiz Giderleri Nereden Nereye Geldi?

Aşağıda merkezi yönetim faiz giderlerinin yıllar itibariyle gelişim grafiğine yer verilmiştir.

Grafik 1: Merkezi Yönetim Faiz Giderleri (1.000 TL)

Yukarıdaki verilere göre 2006 yılından itibaren yıllık 50 milyar TL civarında seyreden merkezi yönetim bütçesi faiz giderleri özellikle 2018 yılından itibaren hızlı bir artış trendine girmiştir. 2016 yılında 50,2 milyar TL olan faiz gideri 2021 yılında 180,8 milyar TL’ye ulaşmıştır. 2016 yılından 2021 yılına artış oranı %260 olarak gerçekleşmiştir. 2022 yılın bütçesinde faiz gideri öngörüsü ise 240 milyar TL’dir. 2022 yılının ilk üç ayında yapılan faiz gideri ödeme tutarı 84 milyar 838 milyon liraya ulaşmıştır.

2006 Ocak-2022 Mart döneminde merkezi yönetim bütçesinden yapılan faiz gideri ödeme tutarı 1 trilyon 170 milyar 940 milyon 408 bin TL olarak gerçekleşmiştir. Aynı dönemde 7 trilyon 204 milyar 748 milyon 683 bin lira vergi tahsil edilmiştir. Dolayısıyla 2006-2022 Mart döneminde toplanan her yüz liralık verginin 16 lira 25 kuruşu sadece faize gitmiştir. 2022 yılının ilk üç ayında ise toplanan her yüz lira verginin 18 lira 64 kuruşu faize gitmiştir.

Dış Borç Faiz Giderleri Nereden Nereye?

Faiz gideri bütçe açısından bir tür cari giderdir. Harcanır ve biter. Gelecek yıllara bir katkısı olmaz. Bir nevi boşa giden paradır. Alın teri ile kazanılan gelir üzerinden ödenen vergilerin bir çırpıda sermaye sahiplerine aktarılması demektir. Faiz giderinin en vahim yönü ise dış borç faiz ödemeleridir. Çünkü bu faiz giderleri ülke içinde de kalmaz. Ülke kaynaklarının ülke dışına aktarılması anlamına gelir.

Peki 2006-2021 döneminde dış borç faiz ödemelerinde nasıl bir gelişme yaşanmıştır? Buyurun aşağıdaki grafik bu soruya cevap vermektedir:

Grafik 2: Dış Borç Faiz Ödemeleri (1.000 TL)

Dış borç faiz ödemelerinin son yıllarda, özellikle 2016 yılı sonrasında hızlı bir artış trendine girdiği yukarıdaki grafikten net bir şekilde görülmektedir. 2014 yılında bir yılda 8,8 milyar TL olan dış borç faiz ödemesi 2021 yılında %356,1 artışla 40,2 milyar lira olmuştur. Vergi gelirlerinin 40,2 milyarı dış borç faiz ödemesi olarak, sadece bir yılda ülke dışına çıkmıştır.

16.04.2022

Dr. Ozan BİNGÖL

Vergi Uzmanı