Yüksek enflasyon ortamında dar gelirliler, bordro mahkumu sabit gelirlilerin gelirleri ve maaşları hızla erir. Zam yağmuru ile birlikte enflasyon aynı zamanda bu kişilerden devlete gelir aktarım mekanizmalarını artırır. Ve karşımıza sinsi, gizli, adaletsiz, temsilsiz bir vergi hüviyeti kazanan “Enflasyon vergisi “ çıkar. Enflasyon vergisi nasıl oluyor? Aşağıda kısaca açıklayacağım.

Enflasyon, fiyatlar genel düzeyinin sürekli olarak artış göstermesi demektir. Bu tanıma göre enflasyondan söz edebilmek için iki önemli unsur gerekiyor(Eğilmez):

• Fiyatların değil fiyatlar genel düzeyinin artması,
• bu artışın sürekli olması.

Enflasyonun nasıl vergi etkisi yaptığını anlamak için senyoraj kavramının da bilinmesi gereklidir.

Senyoraj veya sinyoraj geliri, paranın üretim maliyeti ile üzerinde yazılı değer arasındaki fark nedeniyle elde edilen gelirdir. Örneğin, 50 TL’lik bir banknotun basım maliyetinin 80 kuruş olduğunu varsayalım. Bu durumda 50 TL’lik banknotun basılarak piyasaya sunulması sonucu elde edilecek senyoraj geliri 49 TL 20 Kuruş olacaktır.

Senyoraj kelimesi para basma yetkisi anlamına geliyor. Kelime anlamını ortaçağda derebeylerinin (senyörlerin) para basma konusundaki yetkisinden alıyor. Bu çağlarda, paranın basım maliyeti ile piyasadaki değeri arasındaki fark senyörlere kaldığı için bu gelirler senyoraj geliri olarak isimlendirilmiştir.(vergidosyasi.com).

Para, parayı basan açısından yükümlülük, elinde tutanlar açısın dan varlıktır. Enflasyon, paranın satın alma gücünü düşürdüğü için parayı ihraç eden devletin yükümlülüğünü, parayı elde tutanların ise varlığını reel olarak azaltır. Bu anlamı ile enflasyon, gelir elde eden açısından vergi özelliği taşımakta, dolayısıyla vergi gibi satın alma gücünün devlete transferine neden olmaktadır. Özetle söylemek gerekirse enflasyon vergisi, elinde para bulunduranların fiyatlardaki artıştan dolayı satın alma güçlerinin, devlet açısından ise borç ve benzeri gibi yükümlülüklerinin azalması demektir.(Eğilmez).

Halkın, enflasyondan dolayı uğradığı reel gelir kaybı bir bakıma enflasyon vergisidir. Şayet devlet sadece bütçe açıklarını değil harcamalarını da para basarak finanse ediyorsa bu durum ekonomi piyasasında enflasyon yaratır ve vatandaşlar bu enflasyon oranında fakirleşir. Bu nedenle enflasyon, halkı yoksullaştıran gizli bir vergidir.

Peki, enflasyon vergisinden en çok mustarip olanlar kimlerdir?

Düşük ve sabit gelirli kesim parayı faiz ve benzeri finansal araçlara yatıramayıp yalnızca harcamalarında kullandığından enflasyondan doğrudan etkilenir. Yılbaşındaki ücreti enflasyon oranı artarken artmaz. Bir de maaş artışı gerçekleşen enflasyona göre değil de hedeflenen doğrultusunda belirlenirse maaş daha da erir. En önemli sorun ise düşük gelirlinin enflasyon sepetindeki malların fiyatlarındaki artış oranıdır. Oysa yüksek gelirli kesimin elindeki para enflasyona paralel olarak finansal araçların nominal getirisinin artmasıyla değerini korur. Fiyatları doğru belirleyemeyenler enflasyon vergisine maruz kalır. Örneğin, iş sözleşmesi yapan bir işçi belli bir aylık ücret üzerinden işverenle anlaşır, bu anlaşma sırasında gelecekteki enflasyonu da dikkate alır. Enflasyon beklenenden yüksek olursa enflasyonu yanlış fiyatladığı için enflasyon vergisine maruz kalır.

Enflasyondan en çok yarar sağlayanlardan biri ise vergi sistemi dolaylı vergilere dayanan gelir idareleridir. Artan fiyatlar nedeniyle mal ve hizmetler üzerinden alınan ÖTV ve KDV gelirleri hızla artar. Fiktif kazançlar oluşur. Bu ise vergi gelirlerinin enflasyondan kaynaklı olarak hızlı bir şekilde artmasına yol açar. Konuya ilişkin ayrıntılar için “Yüksek Enflasyon Maliyeye Yaradı” yazımızdaki istatistiklere bakabilirsiniz.

Sözlerimi bitirirken sevgili Kayahan’ın çok sevdiğim bir parçası geldi aklıma;

“Demek yine bana hüsran
Bana yine hasret var,
Yine bana esmer günler düştü eyvah
Yine bana hüsran bana yine hasret var
Yine bana sensiz günler düştü…”

Galiba önümüzdeki zamanlar, bize de yine bol vergili günler düşecek, eyvah…

04.03.2022

Dr. Ozan BİNGÖL

Vergi Uzmanı

Kaynaklar:

Ozan Bingöl, Kontrolsüz Güç Vergilerimiz Nerede, Sia Kitabevi, İstanbul, 2021

Mahfi Eğilmez, Ekonomi Sözlüğü, Kendime Yazılar. http://www.mahfiegilmez.com/p/ekonomi-sozlugu.html

https://vergidosyasi.com/2019/02/08/senyoraj-geliri-nedir/