“Bütçenin alkol oranı mı olur?” demeyin. Bakın nasıl oluyor ve nasıl da hızlı artıyormuş.

Alkollü İçeceklerde Verginin Vergisi de Alınıyor.

Alkollü içecekler üzerinden iki temel vergi alınmaktadır. Bunlar özel tüketim vergisi (ÖTV) ve katma değer vergisi (KDV)‘dir. Gerek ÖTV, gerekse KDV birer dolaylı vergi türüdür.

Alkollü içecekler üzerinden alınan “maktu vergi”, Özel Tüketim Vergisi (ÖTV) Kanununun 12 inci maddesinin 3 üncü fıkrası uyarınca 2013 yılından bu yana altı ayda bir otomatik olarak artırılmaktadır. Cumhurbaşkanına verilmiş artırma yetkisi yanında bir de otomatik pilota bağlanmış altı ayda bir vergi artışının olduğu bir vergi türü ile karşı karşıyayız.

Alkollü içeceklerden alınan ÖTV tutarı aynı zamanda KDV’nin matrahına da girdiği için ÖTV’nin de KDV’sini ödüyoruz. Biz bunu “verginin vergisi” olarak adlandırıyoruz.

Alkollü İçeceklerden Tahsil Edilen Vergi Genel Bütçe Vergi Artışlarının Çok Üzerinde Gerçekleşmektedir.

Alkollü içecekler üzerinden 2002-2022/Haziran döneminde tahsil edilen Özel Tüketim Vergisi cari fiyatlarla 140 milyar 813 milyon liradır. İlgili yıllar için TCMB ortalama dolar efektif alış kuru üzerinden bu vergileri dolara çevirdiğimizde 2002-2022/Haziran döneminde ödediğimiz alkollü içecek ÖTV tutarı 40 milyar 232 milyon ABD Dolarıdır.

2002-2021 döneminde genel bütçe vergi gelirleri TL bazında 14,7 kat artmış iken, alkollü içecekler üzerinden tahsil edilen vergiler TL bazında 52,7 kat artış göstermiştir. Dolar bazındaki artış ise aynı dönemde genel bütçe vergi gelirleri için 2,76 kat iken, alkol ÖTV’si için 9,9 kat olmuştur. Özetle hangi para birimi ile bakarsanız bakın alkollü içecekler üzerinden alınan vergide fahiş denebilecek oranda artışlar olduğu anlaşılmaktadır.

Grafik 1: 2002-2021 Dönemi Alkollü İçecekler ÖTV Tahsilatları (1.000 $ ve 1.000 TL)

Alkollü içecekler ÖTV tahsilatının 2002 ve 2021 yıllarında genel bütçe vergi gelirleri içindeki payı da bizi aynı sonuca götürmektedir. Nitekim 2002 yılında alkollü içecekler ÖTV tahsilatının toplam vergi gelirleri içindeki payı sadece %0,54 iken, 2021 yılında %1,96’ya yükselmiştir.

Özellikle alkol ürünlerinin ÖTV serüvenine baktığımızda, alkol oranı değişmese de vergi oran ve miktarının sürekli arttığının görüyoruz. Nasıl mı? Örneğin, 2010 yılında bir litre alkolde 51,48 lira olan ÖTV tutarı 27 Mayıs 2022 tarihi itibariyle 602,48 liraya çıkmıştır. Böylece alkol üzerinden alınan ÖTV’de son 12 yıldaki vergi artış oranı yüzde 1070 olmuştur. 

Alkollü İçecek Vergilemesinde “Sağlığı Korumak” Temel Odak Olmaktan Çıkmıştır.

Aslında tüm dünyada alkollü içecekler üzerinden özel tüketim vergisi (Excise duty, special consumption tax) alınmasındaki en büyük neden, sağlığa zararlı olduğu düşünülen bu ürünlere olan erişimi azaltmaktır. Özellikle gençliği zararlı alışkanlıklardan korumaktır. Bütçeye gelir elde etme ikincil bir hedeftir.

Ama bizim ülkemizde maalesef durum biraz daha farklıdır. Geldiğimiz noktada alkol ürünlerindeki yüksek vergilemenin toplum sağlığını korumak ile bir ilgisi kalmamıştır. Temelde sadece “gelir odaklı” bir vergileme yaklaşımı oluşmuş ve hatta alkolden alınan ÖTV, bir vergi politikası aracı olmaktan çıkıp doğrudan yaşam tarzına müdahale aracına dönüşmüştür.

Alkol üzerindeki bu denli yüksek vergi yükü nedeniyle kaçak içki, merdiven altı sahte üretimler nedeniyle pek çok vatandaşımız hayatını kaybetmiş veya sağlığından olmuştur. Dolayısıyla, toplum sağlığını korumak için öngörülen bir verginin bizzat kendisi toplum sağlığı sorununun kaynağı olmaya başlamıştır.

Fransız iktisatçı Pierre Paul Leroy-Beaulieu’ya atfedilen: “Fazla vergi, vergiyi öldürür.” (Trop d’impot tue I’impot. Too much tax kills tax.” sözünü ülkemize uyarladığımda “Fazla vergi, insanı da öldürüyor.” şekline getirmek daha doğru olmaktadır.

Rakıda Vergi Yükü Ne Kadar?

Şimdi gelelim güncel oranlarla alkol oranı %45 olan bir 70’lik rakının içerdiği vergi yükü hesabına.

Alkol oranı %45 olan bir 70’lik rakının:

• Bayi kârı ve diğer giderler dahil ürün fiyatı: 94,12 TL
• ÖTV 189,78 TL
• KDV 51,10 TL
• Toplam vergi 240,88 TL
• Tavsiye edilen satış fiyatı 335 liradır.

Yani 94 liralık bir ürüne yaklaşık 241 lira vergi ödeyerek 335 liraya almış oluyoruz.

Yukarıdaki tabloya bakınca insan şu sözü tekrar etmeden geçemiyor: Unutmamak gerekir ki, vergi politiktir, vergileme ise ideolojik.

12.08.2022

Güncelleme (Alkol ÖTV tahsilatının toplam vergi gelirlerine oranındaki virgül kaydırma hatası hem başlık bölümünde hem de ilgili paragrafta düzeltilmiştir.) 22.11.2022

Dr. Ozan BİNGÖL

Vergi Uzmanı

NOT: Tüm hakları yazarına aittir. Yazar adı ve vergiyedair.com sitesindeki aktif linki belirtilerek alıntı yapılabilir. Aynen yayımlanması durumunda vergiyedair.com sitesinden alındığı belirtilerek yazının aktif linkine yer verilmesi gerekir. Bu yazıda yer alan veri ve hesaplamalar kaynak gösterilmeden kullanılamaz. Aksi davranışlar için gerekli hukuki süreç başlatılır.