2018 yılı bütçe gerçekleştirmelerini Hazine ve Maliye Bakanlığı verilerine göre analiz ettiğimizde bir önceki yıla göre, yani 2017 yılına göre 2018 yılında toplam vergi gelirlerimizde %16’lık bir artış söz konusu olduğunu görmekteyiz.

Öncelikle 2018 yılı toplam vergi gelirleri hedefinin 599,4 milyar TL olduğunu söyledikten sonra yıl içerisinde tahsil edilen toplam vergi gelirlerinin 621,3 milyar TL olduğunu belirterek konuya başlayalım. Görüldüğü üzere 2018 yılında bütçe hedefinden yaklaşık 21,9 milyar TL fazla vergi tahsil etmişiz. Aynı yılda toplam vergi gelirlerinde tahakkuk tutarı ise 789,6 milyar TL’dir.

Gelelim tek tek vergi kalemlerine;

• 2017 yılında gelir vergisinde yapılan tahsilat 112,4 milyar TL iken 2018 yılında bu tutar 138,9 milyar TL’ye ulaşmıştır. Gerçek kişilerin beyan ettiği (ticari kazanç, zirai kazanç vb) ile ücretliler yani bordrolu çalışanların maaşlarından kesilen gelir vergisi toplamı 2018 yılında 138,9 milyar TL olmuştur.
• Şirketlerin ödediği kurumlar vergisinde ise tahsilat/tahakkuk oranı %77’lerde kalmıştır. Özellikle 2018 yılı içerisindeki mali zorluklar bunda çok etkili olmuştur. Bir önceki yıl 52,9 milyar TL olan kurumlar vergisi tahsilatı 2018 yılında 78,6 milyar TL olarak gerçekleşmiştir.

Tüketim üzerinden alınan dolaylı vergilerde ise çarpıcı sonuçlar ortaya çıkmaktadır.

• Dahilde alınan KDV’de 2018 yılı içerisinde 128,9 milyar TL olarak tahakkuk etmiş ancak tahsilat 56,3 milyar lirada kalmıştır. Dahilde alınan katma değer vergisinde tahsilat/tahakkuk oranı %43,4 ile diğer dolaylı vergiler içerisinde en düşük seviyede bulunmaktadır.
• İthalde alın KDV’de ise tahsilat her zamanki gibi %100. 2018 yılında tahsil edilen ithalde KDV tutarı 122,1 milyar TL olmuştur. Aslında ekonomik krizin baş gösterdiği 2018 yılında ithalatımızın ciddi oranda azalmasına rağmen bir önceki yıla göre yine de ithalde alınan KDV’nin artmasının yegane sebebi ise kur artışlarıdır. Doğal olarak KDV’nin matrahı artmış ve tahsilat aynı oranda artış göstermiştir.
• Özel tüketim vergisi yine dolaylı vergiler içerisinde en yüksek gelirin elde edildiği ikinci vergi kalemi olmaya devam etmektedir. 2017 yılında 138,3 milyar TL ÖTV tahsilatı var iken bu tutar 2018 yılında 133,9 milyar TL olmuştur. Bu ciddi düşüşte özellikle eşel mobil sistemi ile akaryakıttan alınan ÖTV’den vazgeçilmiş olması ve motorlu araç satışlarındaki düşüş çok etkili olmuştur. Ancak diğer geçici ÖTV indirimleri de az da olsa bu durumun tetikleyicileri arasında yer almışlardır. Tahsil edilen ÖTV’nin alt kalemlerine göz attığımızda bu 133,9 milyarın;
  • 55,5 milyar TL’sinin petrol ve doğalgaz ürünlerinden,
  •  42,7 milyar TL’sinin tütün mamullerinden,
  • 17,3 milyar TL’sinin motorlu araç satışlarından,
  • 12,4 milyar TL’sinin alkol ürünlerinden,
  • 5 milyar TL’sinin dayanaklı tüketim mallarından,
    859 milyonunun da kolalı gazozlardan

elde edildiğini görmekteyiz. (bazı küçük küsuratlar dikkate alınmamıştır.)

• Banka ve Sigorta Muameleleri Vergisinde 2018 yılı tahsilat oranımız bir önceki yıla göre %38’lik bir artış göstererek 18,1 milyar TL olmuştur. Özellikle dağıtılan KGF kredilerinin bu artışta ciddi bir payı bulunmaktadır.
• Şans Oyunları Vergisinden 2018 yılında 1,1 milyar TL gelir elde edilmiştir.
• Özel İletişim Vergisinden 2018 yılında 3,4 milyar TL gelir elde edilmiştir. Bir önceki yıla göre ÖİV gelirinde ufakta olsa bir düşüş yaşanmıştır. Sebebi çift oranlı tarifeden vazgeçilmiş olmasıdır.
• Gümrük Vergilerinden 2018 yılında 15,2 milyar TL gelir elde edilmiştir. Yine kur artışları burada da etkili olmuştur.
• Damga Vergisinden 2018 yılında 16,9 milyar TL gelir elde edilmiştir.
• Mülkiyet üzerinden alınan iki vergi türünde ise veraset ve intikal vergisinde 2018 yılı tahsilatı 921,2 milyon TL olurken, motorlu taşıtlar vergisinde 2018 yılı tahsilatımız 12,8 milyar TL olmuştur. Her iki vergi türünde de tahsilat/tahakkuk oranlarına baktığımızda, veraset ve intikal vergisinde tahsilat oranı %50,7 iken MTV’de bu oran %69’dur. Özellikle motorlu taşıtlar vergisindeki düşük tahsilat oranının sebebi de yine ilgili yıldaki mali zorluklar ve kısmi ekonomik krizdir.
• 2018 yılı tahsil edilen toplam HARÇ gelirlerimiz ise 21,6 milyar TL olmuştur. 2018 yılında özellikle tamamı yıllardır TOKİ’ye aktarılan yurt dışı çıkış harcından 105,4 milyon TL, pasaport harçlarından 1,5 milyar TL, tapu harçlarından 11,5 milyar TL gelir elde edilmiştir.

2018 yılı vergi gelirlerinde dikkat çeken bazı hususları özetleyecek olursak;

1- Ücretlilerden kesilen gelir vergisi tevkifat tutarı 2018 yılında yaklaşık 83,3 milyar TL iken bu ücretlilerin yanlarında çalıştıkları kurumların (şirketlerin) ödediği vergi tutarı 78,6 milyar lirada kalmıştır.

2- Sadece iki dolaylı vergi olan KDV ve ÖTV’den elde edilen toplam gelir 312,3 milyar TL ile toplam vergi gelirlerinin yaklaşık %51’ini oluşturmuştur. Aslında vergi rekortmeni hep söylediğim gibi 2018 yılında da vatandaş olmuştur.

3- Bu yılda yine tiryakiler dolaylı vergilerde başı çekmiş görünüyor. Sadece tütün ve alkolden toplanan ÖTV geliri 55,1 milyar TL. Yani 2018 yılında tahsil edilen toplam vergi gelirimizin yaklaşık %10’unu alkol ve tütünden elde edilen ÖTV oluşturuyor.

4- Toplam vergi gelirlerimiz içerisinde dolaylı vergilerin payı yaklaşık %63 olarak karşımıza çıkmaktadır. OECD ortalamasının dolaylı vergilerde %33 olduğunu hatırlatmakta yarar bulunmaktadır.

5- 2004 yılında KDV’de tahsilat/tahakkuk oranı %80’lere iken 2018 yılında bu oran %43,4’lere kadar düşmüştür. Bu düşüşün nedenlerinden biri daha önce sahte belge kullanımı sebebiyle yazılmış ama tahsil kabiliyeti olmayan KDV’ler ile bu ve benzerlerinin devrederek her geçen yıl artmasıdır. Bir diğer nedeni ise son 6 yılda 4 kez getirilen af kanunlarıdır. Ayrıca mal ve hizmet satan, devlet ile nihai tüketici arasında köprü vazifesi gören aracı mükelleflerin vatandaştan tahsil ettikleri KDV’leri bir nevi kredi gibi işletmelerinde kullanmış oldukları da bu düşüşün nedenleri arasında sayılabilir.

6- Dolaylı vergilerin toplam vergi geliri içerisindeki payına bakacak olursak 2006 yılında %59’larda olan oran 2018 yılı için %63 olarak gerçekleşmiştir.

7- Ayrıca ülkemizde vergi tabanının dar olması nedeniyle hissedilen vergi yükü artmaya devam etmektedir. Son 50 yılda vergi yükü OECD ülkelerinde %38 artarken ülkemizdeki artış oranı %140 olarak gerçekleşmiştir.

Vergileme konusunda diğer ülke örnekleri için TIKLAYIN.

21.01.2019

Dr. Ozan BİNGÖL

vergiyedair.com