Maliye Politikalarında Mali Disiplin Unutuldu.

Maliye politikası, esas itibariyle, vergi, harcama ve borçlanma politikalarının bileşimidir. Maliye politikaları aslında genel ekonomi politikalarının alt politika grubunu oluşturur. Maliye politikası, bütçe için kaynak sağlama, sağlanan bu kaynaklarla ekonomik dengeye ulaşmak, ekonomideki dengesizlikleri gidermek, gelir dağılımı bozukluklarını en aza indirmek, sosyal yapıyı güçlendirmek gibi amaçlarla uygulanabilir.

Maliye politikalarının doğru uygulanması, sağlam mali yapı ile birlikte ekonomide güvenin ve ekonomik istikrarın temini için ayrı bir önem taşır.

Türkiye’de ekonomik dengelerin bozulmasında maliye politikalarındaki belirsizlik ve aksaklıklar önemli rol oynar. Mali disiplinden sapmış, nakit ve bütçe dengesi açık veren, faiz giderini ödemek için bile borçlanan bir maliye ekonomiye güven vermez. Yabancı yatırımcı ülkeye gelmez. Çünkü, belirsiz, öngörülemez bir mali yapı yatırımcının en istemediği şeydir.

Ülkemizde son dönemdeki ekonomik istikrarsızlıkların temelinde maliye politika başarısızlıkları ayrı bir yere sahiptir. Kamu maliyesine ilişkin göstergeler özellikle 2015 sonrası ciddi bir kötüleşme sürecine girmiştir. Mali disiplin uygulamadan kalkmış, kavramsal olarak bile tartışılmaz hale gelmiştir.

Kamu Maliyesinde Hesaplar Fena Şaştı.

Aşağıda paylaşacağım verilerden de görüleceği üzere, kamu maliyesindeki bozulma derinleşerek devam etmektedir. Her veri açıklandığında umut verici bir rakam var mı diye bakıyorum. Maalesef umutlanmak bir yana, her yeni veri önümüzdeki dönemde daha olumsuz verilerle karşılaşacağımızın öncüsü gibi. En son yayımlanan 2021 Yılı Temmuz ayı Hazine Nakit gerçekleşme raporu bunlardan birisidir.

Hazine ve Maliye Bakanlığı tarafından 2021 Yılı ilk yedi aylık Hazine Nakit Gerçekleşmeleri Açıklandı. Devletin Hazinesinin nakit açığı rekor seviyede gerçekleşti. Hazinenin 2021 yılı Temmuz ayı nakit açığı 67 milyar 925 milyon TT’ye ulaştı. Bunun anlamı, Hazinenin 2021 yılı Temmuz ayında kasasına giren nakit ile çıkan nakit arasındaki dengesizliğin 67,9 milyar lira olmasıdır. Peki, nakit dengesizliğinin en önemli sonucu nedir? Hazinenin daha fazla borçlanmasıdır. Basiretli bir tüccar böyle bir tablo karşısında, vakit geçirmeden, önlem alma çalışmalarına başlar.

2021 yılı ilk yedi ay hazine nakit açığı 106.3 milyar TL’dir. Hazine nakit dengesinin büyümesi daha fazla borçlanma demektir. Bu ise daha fazla borçlanma, daha fazla borç nedeniyle daha fazla faiz ödeme, daha fazla faiz nedeniyle daha fazla nakit açığı ve bütçe açığı kısır döngüsüne girmek demektir. Aşağıda yer verdiğimiz ilk yedi aylık faiz gideri ödeme tutarı bu kısır döngünün başladığını göstermektedir.

Şekil: Merkezi Yönetim Faiz Ödemeleri 2006-2020 Dönemi (Milyon TL)

2021 yılının ilk yedi ayında 98 milyar 574 milyon TL faiz ödemesi gerçekleşmiştir. 2006-2020 döneminde ödenen toplam faiz ise 905 milyar 249 milyon TL olmuştur. Dolayısıyla 2006/2021 yılı ilk yedi ayını içeren dönemde 1 trilyon 3 milyar 823 milyon TL faiz ödemesi söz konusu olmuştur. Bu rakam, vergilerimiz nerede? sorusunun 1 trilyon lirasına cevap vermektedir. Asgari ücretliden, mutfaktaki doğalgazdan, elektrikten alınan, havadan suya her şey için ödediğimiz vergilerin 1 trilyon lirası faize gitmiştir.

Bütçe Açığını Kapatmak İçin Yapılan Vergi Artışları Bütçe Açılarının Yanında Devede Kulak Kalıyor.

2021 yılında gelir artırıcı bir kısım vergisel tedbirler uygulamaya konuldu. Bu tedbirlerin temel amacı bütçe açıklarını azaltmak, gelir sağlamaktır. 2021 yılı bütçe açıklarını kapamak için yapılan vergi artışlarından beklenen bir yıllık toplam gelir hedefi 37,7 milyar TL’dir.

Tablo: 2021 yılı gelir artırıcı tedbirler sonucunda beklenen gelir hedefi

Öğrencilerin derslere online girdiği pandemi döneminde özel iletişim vergisine %33 zam yapıldı. Bu vergi artışı sonucu bir yılda beklenen gelir hedefi 1,6 milyar TL’dir. Öğrencinin internetinden alınan bu vergi ne için alınıyor? Bütçe açığına 1,6 milyar TL’lik katkı yapmak için. Peki, aynı yılın ilk yedi ayında kaç lira faiz ödedik 98,6 milyar lira. Özel iletişim vergisine yapılan vergi zammı ile elde edilecek gelirin 60 katını 2021 yılının ilk yedi ayında faize ödedik. Vergilerimiz nerede? diye sormadığımız sürece, öğrencinin internetinden vergi olarak alıp, faize ödemeye devam edilecektir.

Maliyede Şaşan Dengelerin Faturası Kime Kesilecek?

Kamu maliyesinde şaşan dengeler ile oluşan nakit ve bütçe açıkları karşısında ülkeyi yönetenler önündeki alternatifler aşağıdaki gibidir:

1. Tasarrufu artırmak veya israfa dur demek,
2. Verimsiz yatırımları ayıklamak ve bazı yatırımları ertelemek,
3. Vergi oranlarını artırmak ve/veya yeni vergiler ihdas etmek,
4. Daha fazla borçlanmak,
5. Kamunun sattığı veya kontrol ettiği ürün ve hizmetlere zam yapmak.

Yukarıdaki alternatiflerin bir veya birkaçı aynı anda uygulanabilir? Peki, önceki tecrübelerden hareketle ülkemizde artan bütçe açıkları karşısında hangi tedbirleri beklersiniz? Benim beklediğim tedbirler aşağıdaki gibi:

1. Göstermelik tasarruf önlemleri,
2. Yeni vergiler ve/veya vergi oran artışları,
3. Artan borçlanmalar,
4. Doğalgazdan elektriğe yüksek zamlar.

Sonuçta, maliyenin şaşan hesapları, yanlış politika uygulamalarının faturası dar gelirliye, esnafa, bordro mahkumlarına çıkacaktır. Bir taraftan enflasyon vergisi ile sabit gelirleri kuşa dönen bu kesim, diğer yandan vergi artışları ve zamlar içeren acı reçetenin muhatabı olacaktır. Ancak bilinmelidir ki, dar gelirlinin, ücretlinin artık acı ilaç içecek hali, kemer sıkacak beli kalmamıştır. Ülkemizde yapısal reformlara ivedilik verilmeli, bu arada aşağıdaki hususlarda ivedilikle önlem geliştirilmelidir:

• Halkın parası ile taşıt saltanatına son verilsin,
• Kamuya sınavsız girme kapısı haline gelen ve kamuda istihdamı haksız şekilde şiriken istisnayi kadro ve atama uygulamalarına son verilsin,
• Kamudaki israfa el atılsın,
• Kamunun bina ve tefrişat hastalığı bitirilsin,
• Gereksiz kamu kurum ve kuruluşları ayıklansın,
• Turistik geziye dönüşen kamu görevlilerinin yurtdışı gezilerine son verilsin,
• KİT’lerdeki israf önlensin,
• Arpalıklara el atılsın,
• KİT yönetim ve denetim kurulu üye sayısı azaltılsın, bu görevleri yürütülen kamu görevlilerinin aldığı ücretler belli süre  askıya alınsın ve Hazineye aktarılsın,
• Gece kulübü gibi aydınlatılan, leon ışıklandırma yapılan kamu binalarına bir çeki düzen verilsin,
• Belediye konserlerine son verilsin,
• Kamu kaynaklarının yandaş medya, dernek ve vakıflara aktarılmasına son verilsin,
• Kamu ihale mevzuatının tarafsız ve en etkin şekilde işler hale getirilmesi sağlansın,
• TRT’ye aktarılan Bandrol Ücretleri ve Elektrikten alınan TRT payı gibi unsurların bir kısmı genel bütçeye aktarılsın, TRT tasarrufa gitsin, asli görevi olan kamu yayıncılığı ve doğru habercilik yapsın,
• Temsil ağırlama adı altında yapılan harcamalar mercek altına alınsın,
• Kullanmadığımız halde ödeme yaptığımız köprü geçiş ücretleri ve benzeri alanlarla ilgili olarak, yaşanan olağanüstü ekonomik durum nedeniyle, masaya oturulup  karşılıklı fedakarlık yapılması istenilsin,
• Ekonomik kurum ve yapılarla bir gecede oynanarak kamu maliyesine milyarlık yük oluşturulmasın,
• Ekonomi ve maliye yönetimine atanan liyakatsiz kişilerin karar ve politikaları ile ülkenin ekonomisine hasar verilmesin.
• Yüksek faiz, yüksek enflasyon, artan bütçe açıkları kötü yönetimin sonucudur. Türkiye’nin bir an önce yönetim kalitesini düzeltmesi ve yükseltmesi gerekmektedir.

Türkiye’de siyasi, ekonomik, sosyal ve mali sorunların çözümündeki en büyük sorunumuz ise, sorunların varlığını kabul etme noktasında yaşanmaktadır. Bazen bürokrasi ve danışmanların yönlendirilmesi ve üst yönetime şirin gözükme çabaları ile pek çok sorun makyajlanmakta, veriler oraya buraya bükülmekte ve mevcut durum sorun yokmuş gibi sunulmaktadır. Bu ise, doğru teşhis konulması ve çözüm üretilmesine engel olmaktadır.

09.08.2021

Dr. Ozan BİNGÖL

Vergi Uzmanı

NOT: Tüm hakları yazarına aittir. Yazar adı ve vergiyedair.com sitesindeki aktif linki belirtilerek kısmi alıntı yapılabilir. Yazardan izin alınmaksızın aynen yayımlanamaz veya farklı şekillerde kullanılamaz.  Aksi davranışlar için gerekli hukuki süreç başlatılır.